Д.Галбаатар: Монголын уран зохиолын сэтгэлгээнд гарсан өөрчлөлтийг манай үеийнхэн тавьсан

-Та өнгөрөгч онд “Уран зохиол: онол, түүх, шүүмжлэл” /УБ 2012/ 75 хх онолын нэвтэрхий толь бичиг хэвлүүлсэн. Сая “ХХ зууны Өрнө Дорны уран зохиол” /2013 43хх/ номыг тань үзлээ. Шинэ мэдлэг мэдээллээр дүүрэн сайхан ном болж. Бидний үед ХХ зууны реализмаас өөр иймэрхүү шинэ агуулгатай ном, сурах бичиг байсангүй. Та номынхоо талаар товч танилцуулаач.

-Бид дэлхийтэй хөл нийлж, бас шинэ байхын тул дэлхийн соёл урлаг, уран зохиолын хөгжлийн чиг хандлага хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг мэдэрч байх учиртай. Ерөнхий агуулга нь нэрэндээ шингэсэн юмаа. 1990-ээд оныг хүртэл монгол улс маань социализм,, коммунизмын замаар замнан Марксизм-Ленинизмыг шүтэж, бүх Их дээд сургуульд  “коммунист” үзэл санаа, суртлыг голдуу номносон дэлхийн уран зохиолоос “хал балгүй” зохиолч-зохиолыг сонгодог цаг үе байлаа. 1990-ээд оны  Ардчилсан хувьсгалын үрээр  энэ салбарт суурь шинэчлэл хийсэн. Үүний үрээр монгол уран зохиолын өнгө төрх өөрчлөгдөн, ур зүй, агуулгад нааштай өөрчлөлтүүд гарч, нийгмийн оюун санаанд гэрэл гэгээ зугуухан боловч татаж л байна.

Энэ сурах бичгийн агуулга хуучин цагт хаалттай асан “хөрөнгөтний гутрангуй үзэл”-ийн гэх тодотгол бүхий нэр цуутай зохиолчдын бүтээлийн талаар түүхчлэн өгүүлсэн сурах бичиг юм. Дэлхийн уран зохиолын талаарх мэдлэг мэдээллийг зуун жилээр ахиулсан гэж бодож суугаа.

-Таныг монголд ардчилсан хувьсгалын сүрт жагсаал цуглаанууд болж ахуйд М.Горькийн сургуулийн оюутны байранд монголын уран зохиолд “чөлөөт сэтгэлгээний хувьсгал” хийхээр “Эрс эргэлтийн босгон дээр”, “Өрөөсөн жигүүртэй шувуухай нисч үл чадмой”, “Гүехэнээс гүнээ дэвшихийн үлгэр”... өгүүллүүдээрээ монгол уран зохиолын шинэчлэлийн программаа бичиж суусан гэж таны үеийнхэн ярьдаг. Нууц биш бол Та ардчилсан хувьсгалын удирдагчидтай холбоотой байсан уу?

-Тэр нь ч юу юм бэ? Би ямар олон хамжлага, шавь захирсан ноён, хутагт хувилгаан биш. Гэхдээ ардчилсан хувьсгалыг тууштай дэмжиж, утга зохиолд шинэчлэл хийхийг хүсч байсан. 1990-ээд оны эхэн үеийн залуу уран бүтээлчдийг элдэв халдлага дайралтаас хамгаалан дэмжиж, ирж яваа аялган цагийн өнгөн дээр чөлөөт сэтгэлэг, чөлөөт үзэл санааны зарчимд суурилсан шинэ уран зохиолын төлөө хийх ёстой, хийж чадах бүхнээ зориулж чадсандаа сэтгэл хангалуун явдаг даа. Тэдгээр залуус өдгөө соцреализмын ганц нарийн зөргөөр биш өөрсдийн ая дан, ур зүй-арга барил, чөлөөт сэтгэлгээний шинэ замд шуударчээ. Тэд бол миний үеийнхэн, мөн монгол уран зохиолын өнөөгийн өнгө төрхийг тодорхойлогчид буюу “1990-ээд оныхон” /“Мөнгөн үеийнхэн”/ юм. Залуус, санасныг бодоход сайхан “тэсэрсээн”. Тэдний дараа үеийнхэн ч хурдтай гарч ирлээ. Энэ нь монгол зохиолчдын хувьд түүхэн том дэвшил байсан юмаа.

-Ингэхэд яг танай үеийнхэн монгол уран зохиолд юу авчирсан бэ?

-Монголын уран зохиолын туурвил зүй, сэтгэлгээнд гарсан ямар нэг өөрчлөлт, ур зүй, сэтгэлгээний шинэчлэл гэхээр зүйл мэдрэгдэж байгаа бол тэр бүхний ул үндсийг тавьж өгсөн...  Бид өмнө болон дараа үеийнхэнтэйгээ бүх талаар хүйн холбоотой явсан. Энэ бол уламжлал-залгамжлал-шинэчлэлийн жам ёсны үзэгдэл. Энэ үед Б.Лхагвасүрэн, Б.Догмид...өвөрмөц барил, сэтгэлгээтнүүдийн уран бүтээл ялгарч араас нь нь Д.Норов, Д.Төрбат, П.Баярсайхан, Г.Мэнд-Ооёо, О.Содгомпил, Ц.Чимиддорж, Д.Энхболд, Ч.Мягмарсүрэн, Л.Мягмарсүрэн, Дан Нямаа, О.Дашбалбар, С.Жаргалсайхан, Т.Доржпүрэв... тэргүүт нэг үе шинэ сэтгэлгээ, шинэ эрэлхийллийн зарчим зүйг тууштай дэмжсэнээр шинэ үеийн эхлэл тавигдаж, Ж.Болд-Эрдэнэ, Ш.Уянга... нарын авъяастнууд залгамжлан 1990-ээд оны дунд үе гэхэд “Мөнгөн үеийнхэн” мэндэлж уран сайхны ертөнцөд “том тэсрэлт” хийж чадсан. 1980-аад оныхонд хүссэн ч, хүсээгүй ч монгол уран зохиолд удтал ноёрхсон социалист, коммунист үзэл суртал, улс төржсөн уран зохиолын олон жилийн хурдсыг  нимгэлэх, чөлөөт сэтгэлгээний зарчмуудыг нэвтрүүлэх, дэлхийн уран зохиолын хөгжлийн чиг хандлага руу ойртох, шинэ сэтгэлгээ, ур зүйн шинэ эрэл, туршилтуудыг хийх түүхэн үүрэг яалтгүй тэдэнд ноогдож, тэд ч цагийн жамыг зөв мэдэрч үүргээ нэр төртэй биелүүлсэн гэж боддог оо.

-Бид хоёр ярих сэдвээсээ жаахан халиад явчихлаа. Таны шинэ номын тухай яриандаа эргэн орьё...?

-“ХХ зууны Өрнө Дорны уран зохиол” /модерн, посмодерн, нэн шинэ үе. УБ.2013/ номоо их, дээд сургууль, коллежийн багш, мэргэжлийн ангийн оюутан, бүх шатны сургуулийн уран зохиолын багш нарт зориулсан ХХ зууны дэлхийн уран зохиолын сурах бичиг гэж ойлгож болно. Нэг үгээр хэлэхэд дэлхийн уран зохиолын талаарх монгол оюунтан-уншигчдын мэдлэгийн хуучрал, хомсдлыг даван туулахад нь мэргэжлийн тусалцаа үзүүлэх л гэж бичсэн юм. МУИС-ийн МХСС-ийн Эрдмийн Зөвлөлөөр хэлэлцүүлж, түүний зөвшөөрлөөр хэвлүүлсээн. Эрдэм мэдлэгийн шинэчлэл эх сургуулиас эхэлдэг ш дээ.

-Саяхан “Амралтын сонин”-ы тэргүүн нүүрэнд Таны энэ номын тухай  яруу найрагч О.Содномпил гуай “Модноос алим унахыг хүлээх зуур...” нэрт нийтлэл хэвлүүлсэн байна лээ?

-Уншсан. Миний номын санаа зорилгыг нарийн ойлгосон байна лээ. Цаадах чинь шаггүй эр ш дээ. Номын агуулгыг их зөв мэдэрч, нийтлэлийнхээ нэрийг хүртэл ”Модноос алим унахыг хүлээх зуур...” гэсэн байна лээ... Гоё биз.

-Номынхоо агуулга, мэдээллийн багтаамж, ач тусын талаар манай уншигчдад хэлж өгвөл...

-Оюутан байхаасаа л хаалттай ертөнц буюу “хөрөнгөтний модернизм ба, түүний пост үеийн чөлөөт сэтгэлэгт тулгуурласан уран зохиол, урлаг”-ийг манай их сургуулиудад яагаад үзэж болдоггүй бол доо...? гэж гайхаж, ямархан нэгнийг ч бол уншиж үзэхсэн гэж хорхойсдог байсан. Хаалттай бүхэн сонирхолтой ш дээ.Үр нь энэ юм байлгүй.

Намайг Орост сурч үед өөрчлөн байгуулалтын үйл явц хувьсгал болсноор шинэ сэтгэлгээний үе эхэлж, сургуулиудын хөтөлбөрт модернизм, постмодернизмын уран зохиолын талаар хичээл орж, барууны онол бодролын номууд олноор орчуулагдаж байсан нь нөлөөлсөн бөгөөд энэ чигийн ном-мэдээллийн сан хөмрөгтэй чадал чинээнийхээ хэрээр танилцахсан хэмээн хүсч, иймэрхүү нэг ном бичихсэн гэх хүсэл олон жил сэтгэлд явсан юм.

Энэ номд хүн төрөлхтөн үнэлж хүндэлдэг алдартай, голдуу Нобелийн утга зохиолын салбарын шагналтан 80 гаруй зохиолчийн амьдрал, зохиолын орчуулга,   бүтээлийн хэв шинж, онцлогийг тодорхойлсон бичвэрүүд, задлан шинжилгээ хийх ажилбарууд, тухайн уран бүтээлчтэй холбоотой онолын нэмэлт мэдээлэл, оюутны бие дааж гүйцэтгэх ажлууд, мэдлэгийг тэлэх, гүнзгийрүүлэхэд чиглэсэн  онол-арга зүйн нэмэлт мэдээлэл, семинарийн хичээл, даалгавар зэрэг тусгай бичил текстүүд цогцоор орсон юм.

-Ямар ямар улс орны зохиолчдын намтар бүтээл орсон бэ? Тоймлож хэлбэл...

-5 тив. Наран ургах зүгийн Япон хийгээд Солонгосын хойгоос инагш Англи, Франц, Австри..Европын бүс  хүртэл, чинагш  АНУ, Латин америкийн Испани, Аргентинаар дамжиж өмнөдийн Энэтхэг, Дундад азийн орнууд, Африкийн Зимбаб, Нигери, Танзани, хойд зүгийн Оросын ХХ зууны уран зохиолын нэрт төлөөлөгчдийн бүтээлээс сонгож оруулсан ухаантай. Цар хүрээ нь XIX зууны төгсгөл үеэс ХХI зууны Хятадын хий үзэгдлийн реализмын төлөөлөгч, 2012 оны Нобелийн уран зохиолын салбарын шагналтан Мо Яныг хүртэлх зохиолчдын намтар бүтээлүүдээс сорчилж оруулсан.

-Нууц биш бол ном ямар үнэтэй вэ?

-Өөрийн дуслуулсан хөлс, алдсан нойр, жин, ядарсан тархиныхаа хэмжээгээр бүтээлээ үнэлдэг. Тэхдээ хүнд гарз хохирол учруулахуйц их бишээ.

-Та ойр ойрхон сонирхолтой олон ном бүтээх юм. Ингэхэд танд ер нь гэр орондоо туслах цаг зав гардаг уу?

-Тусалнаа туслана. Ач, зээ нэртэйгээ нийлэхээрээ гэр орноо харин нэг бужигнуулна шүү дээ. Ямар ч ажилд тэд саад болдоггүй харин ч сэргээдэг юмаа. Би угаасаа олон дүүтэй өссөн болохоороо шуугиан дунд ажиллаж, амьдарч сурсан юмаа.

-Саяхан нэг сонинд З.Дорж зохиолч таныг болон танай тэнхимийн багш нарыг ширүүхэн шүүмжилсэн байсан. Танд юу бодогдож байхын...

-Юу бодогдох вэ дээ. Уншаагүй хүнд чинь... Надад “баас шиг” элдэв балай юм уншиж суух зав байдаггүй. Ойлгох эцэсгүй юм байна л гэж энд тэндээс хүмүүс утасдаад байсан. Тиймэрхүү “юм”-ыг энэ насандаа хантлаа олон сонслоо. Шүүмжлэгчдэд зарим зохиолч нэртэн ингэж тачааддаг юм. Зохиолоо магтуулах гэхээрээ яг л сүү долоосон гөлөг шиг номхон царайлаад... л. Ойр тойронд эргэлдээд л... Түүнийг нь тоохгүй бол хараал ерөөл урсгаад л, холбоо хошооныхоо энэ тэр хүнд очиж хошуугоо цорвойлгон, енгэнүүлж уйлаад л... Харж байхад сонин ш дээ. Саяын МЗЭ-ийн ээлжит их хурлын үеэр зохион байгуулсан хуйвалдаан, хүсэл мөрөөдөл нь гүйцэлдээгүйгээс л үүдэлтэй юм шиг байна лээ... Муу дээр улцан нэмэр гэдэг шиг миний нэг шавь, мань бичээч эрийн зохиолын үнэн төрхийг орвонгоор нь онгичоод хаячихсан юм биш үү? Тэгээд л над руу “сум” тавьж байгаа болтой юмуу даа...

Хөгийн юм. Залуусыг ажил төрлийг нь ч хийлгэхгүй. Олонх зохиолчдын санал авч чадаагүй бол хэрэг өнгөрсөн хойно ингэж гонгинож, гоншигноод яахийн... Нэрээ бүүр барахын нэмэр. Эр хүн шиг, зохиолч шиг авир тавтиртай  байж сурмаар юм.

Ө.Манлай