 |
| Уран зохиол шинжээч Г.Батсуурь |
Яруу найрагч Лувсандоржийн Өлзийтөгс 1972 онд төрсөн. “Тэргүүн бүлэг” /1995/, “Тэнгэрт ургадаг модод” /2000/, Эрх чөлөөтэй байхын урлаг...” /2002/, “Ганцаардлын дасгал” /2004/, “Миний гунигийн түүх” /2007/, “Төсөөллийн өрөөнд” /2009/ зэрэг яруу найргийн номууд хэвлүүлжээ.
Яруу найрагч Л.Өлзийтөгс “Төсөөллийн өрөөнд” номынхоо “Төсөөллийн өрөөнд” шүлэгтээ:
Өмнө минь- хүннү ваартай монгол архи
Өвдөг дээр минь- шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд
Мөрөн дээр минь- үгүй болсон өвөөгийн гар
Мөнхөд намайг эзэгнэгч- мөнхийн нам гүм!
Төсөөллийн өрөөнд минь морилогтун! Гэж бичиглэн илгээсэн буй. Энэ цөөн мөрөөр найрагч өөрийн дотоод “эго” буюу “би”-гээ нээсэн мэт байгаа бөгөөд тодруулбал “хүннү ваартай монгол архи” гэдэг дүрслэлээр өөрийн дотоод сэтгэл, хүсэл зоригоо, “шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд” гэдгээр бичиж туурвисан шүлгүүдээ, “үгүй болсон өвөөгийн гар” гэдэг дүрслэлээр өнгөрсөн дурсамжуудаа, “мөнхийн нам гүм” гэдэг өгүүлэмжээр ирээдүйгээ тус тус төлөөлүүлээд өөрийн дотоод оршихуйг төсөөллийн өрөө хэмээн нэрлэсэн мэт. Энэ утгаараа төсөөллийн өрөө бол яруу найрагчийн дотоод эго. Түүнчлэн уг шүлгийнхээ мөр бүрийг шүлэг болгон өөрөөр хэлбэл “Хүннү ваартай монгол архи”, “Шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд”, “Өвөөгийн гар” гэсэн шүлгүүд бичжээ. Найрагчийн дотоод сэтгэл, хүсэл зоригийн код болох “Хүннү ваартай монгол архи” шүлгээ I-IX хүртэл дугаарлан бичсэн байгаа ба уг шүлгийн ерөнхий мэдрэмж нь яруу найраг, яруу найрагчийн харьцаа, мөн чанар хийгээд яруу найрагчийн дотоод сэтгэлийн тухай юм. Тухайлбал шүлгийн I хэсэг нь:
Гадаа бороогүй ч өрөөнд минь бороо орж байна гэсэн мөр бөгөөд уг мөрөөр өөрийн дотоод сэтгэлийн бороог дүрсэлжээ. Энэхүү борооны тухай дүрслэл түүний нэлээд шүлгүүдэд давтагдана. Тодруулбал “Сонголт” шүлэгт нь:
Солонгосын нэг яруу найрагч надад ийм нэр өгсөн сөн:
Үүл
Солиотой зураач найз минь намайг ингэж нэрлэдэг:
Бороо...гэдэг бол “Үхлийн совин ба үзэсгэлэн гоо” шүлгийн II хэсэгт:
Өдөржингөө цас оров
Өдөржингөө сэтгэл өвдөв
Сэтгэлийн хаа нэгтээ Зун бас Бороо. Өвс... гэж шүлэглэсэн. Мөн Нэгэн нэргүй шүлэгтээ: ...Мянган жил орсон бороо
манай нутагт шинэхнээрээ орж байна
Мянган өдөр бодогдох чи
сэтгэл дотор минь тамхи татан бөхийгөөд
цээжин дотор минь манантайхан л байна даа гэсэн дүрслэл буй. Мөн “Шавьжнууд, хорхойнууд, тэмээлзгэнүүд...” гэж эхлэх нэргүй шүлэгт нь: ...Тэнгэр шиг чимээгүй ярихад аль хэдийнээ суралцсан
Тэд намайг үргэлж “Борооны эгч” гэж дууддаг
Харин би тэдэнд шүлгээ унших дуртай
Хамгийн догдломхой зүрхнүүд
Шавьжнууд, хорхойнууд, эрвээхэйд... гэсэн мөрүүд буй. Энд бол найрагч өөрийгөө шууд “Борооны эгч” гэж оноон нэрлэсэн байна.
Мөн өгүүлэн буй “Төсөөллийн өрөөнд” шүлгийн үргэлжлэл болох “Хүннү ваартай монгол архи” шүлгийн III хэсэгт:
Сүүгээр нэрсэн энэ дарснаас
талын ширүүн салхийг сөрж ургасан
цэл залуухан өвсний үнэр сэнхийв гэжээ. Энэ өвсний дүрслэл нь улмаар уг шүлгийн YI хэсэгт:
Өрөөнд минь шөнөжин орсон бороо зогсов
Өөрийгөө би өвс болсныг сая л мэдэрлээ
Нарийхан, тийм нэг бусдаасаа өндөр өвс
Хүнд бол анзаарагдахгүй жижигхээн гялтгануур од үзүүрт нь үл
мэдэг гэрэлтсэн, шүүсэрхэг, гашуундуу, цэл залуу өвс.
Шөнө ургадаг өвс гэсэн мөрүүдээр биелэлээ олжээ. Энэ өвс гэдэг дүрслэл бол яруу найрагчийн дотоод “би” дэхь “би”. Түүний дотоод аглаг бол магадгүй шөнө мэт анир гүм, чимээгүй бөгөөд түүнд дотор бодол өвс мэт ургана, бодлоо дагаж найрагчийн “эго” төлөвшинө. Үүнийг л ийнхүү “шөнө ургадаг өвс” хэмээн хэлсэн мэт мэдрэмж эрхгүй төрнө. Мөн “Хүннү ваартай монгол архи” шүлэгт яруу найрагчаас яруу найрагтаа хэрхэн хандаж буйгаа IY хэсэгт нь:
-Хэрэв чи надад үнэхээр дурласан юм бол, ваар
хийлгүйгээр нэг ч өдөр өнждөггүй шигээ яагаад намайг өөрийн
болгохын төлөө нэг ч алхам хийгээгүй юм бэ?
-Хэрэв чи үнэхээр ваарчин юм бол, ваараа хийхдээ
яагаад миний гарт хүрдэг шигээ ингэтлээ их догдолдоггүй юм бэ? Би чиний өдөр бүр урладаг ваарнуудад өдөр бүр гараа хүргэдэг ч зүрхний чинь чичрээг одоо хүртэл сонссонгүй.Тийм болохоор би өөр хүнд шавь орохоор явлаа хэмээн шүлэг, үргэлжилсэн үг, харилцан яриа (жүжгийн зохиолын бүрдүүлбэр Г.Б)-г сүлэлдүүлэн бичиж нээсэн байна. Энэ өгүүлэмжийн бүсгүйд хийгээд вааранд хандаж буй хандлагаас найрагчийн шүлэгтээ хандах мөн чанарыг үзэж болохоор юм. Эдгээрээс үзвэл Л.Өлзийтөгс найрагчийн дотоод ертөнцийн “ЭГО” бол бороо мэт уяралтай, үзүүртээ үл мэдэгхэн гэрэл цацруулсан, залуухан, нүүрэн дээрээ хайр гэж бичсэн, шөнийн өвс мэт бөгөөд тэрхүү ертөнцөөс урсан гарах шүлгүүддээ чин сэтгэлээсээ ханддаг нь харагдах бөлгөө. Энэ бол Л.Өлзийтөгсийн хүсэл зориг, дур зорго. “Нүүрэн дээрээ хайр гэж бичсэн” гэдэг нь мөн “Хүннү ваартай монгол архи” шүлгийн II хэсгийн:
Хацрыг минь даган урсах нүдний будгаараа
“Хайр” гэж нүүрэн дээрээ бичлээ, би гэсэн мөрүүдээр тайлбарлагдана. “Төсөөлийн өрөөнд” шүлгийн дараагийн дүрслэл, шүлэг бол “Шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд” хэмээх. Уг бүтээл нь:
Шөнө болгон би нэгэн эр шувууг даган нисдэг.
Тэр шувууны тас хар нүднээс бусад нь цагаан.
Шөнө болгон би нэгэн өвгөн модонд хувилдаг.
Навчаа дааж ядахдаа бөхийсөн ч бүх хүчээрээ дээш зүтгэсэн,
амьсгаа нь тэнгэрт хүртэл цуурайтсан мод гэсэн дүрслэлүүдээр эхэлнэ. Түүнд тэнгэрийн моддын тухай шүлэг бий. Шүлгийнх нь нэгэн түүврийн нэр болсон “Тэнгэрт ургадаг...” гэж эхлэх богино шүлэгт нь: Тэнгэрт ургадаг миний моддын
Тэмдэгт навчин гэгэлзэхэд
Энд намар болдог хэмээн өгүүлсэн буй. Ер нь түүний шүлгүүд олон өнгө төрхтэй. Мөнхүү олон өнгө төрх нь “... үймээнч зүүднүүд” гэсэн нэрнээс тодрох мэт. Мөн шүлэгт:
Шөнө болгон би төрж буй эх, төрж буй өвс,
төрж буй цаг хугацааны зовлонд нэвтэрдэг.
Өвдөлт бүрийн дараа би усанд орсон мэт болдог гэсэн мөрүүд байна. Эдгээр мөрүүдтэй төст мөрүүд түүний “Тэнгэрт ургадаг модод” номын “Шүлэг” хэмээх дугаарлан бичсэн шүлгийн IY –ээрт:
Төрж чадахгүй байгаа
Зовлонт эхийн өвдөлтийг
Төгсгөж цэг тавиагүй
Шүлэгнээсээ амснам... гэх буюу мөн шүлгийн Y хэсгийн:
Ертөнцийн шөнө бүрий би
Дахин мэндэлнэм
Ер бус нэгэн
Эрчит давалгаанд автнам... гэсэн дүрслэлүүдээс харж болох юм. Бас “Шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд” шүлэгт:
...Тэнд мөнхийн ширүүн давалгаанаас гадна
мөнхийн нам гүм модон гүүр байдаг... гэсэн дүрслэл байна. Энэхүү модон гүүрний дүрслэл нь анхны шүлгийнх нь ном болох “Тэргүүн бүлэг” номонд нь:
Ертөнцийн хязгаар дахь
Модон гүүрэн дээр
Ер бусын том
Саран тусдаг... хэмээн туссан буй. Уг шүлгээрээ ч Л.Өлзийтөгс найрагч өөрийн дотоод ертөнцийн орон зайд байх нэгэн ертөнцийг илэрхийлсэн мэт сэтгэгдэл эрхгүй төрнө. Мөн шүлэг нь цааш: ...Гүн аниргүй л энд
Дан ноёлдог
Дүн шөнөөр нь
Үүр цайдаг
Он, оны
Навчист даруулж гудайсан
Өнө эртний
Модод нь бөхгөр... гэж үргэлжлэнэ. Уг шүлгээс ганцаардал гэхдээ эрх чөлөөт, тунгалаг ганцаардал мэдрэгдэнэ. Шүлэг:
...Дөлгөөн сарны
Гэгээ цалгиулсан
Бүлээн усанд нь
Харц урсгаж
Дөрвөн цаг
Тав дахь улирлын
Дөрөөн чимээг
Анирдан суудаг хэмээн төгсөх аж.
Энэ мэтээр “Шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд” шүлэгт дурьдсан мөр бадгуудыг бусад шүлэгтэй нь холбон үзэж болох ч заавал тэгэх шаардлага байхгүй. Тэгээд ч найрагч мэдээж энд тайлбарлаж байгаа шиг бодож уг бүтээлүүдээ туурвиагүй нь лавтай. Зүгээр л өөрийн онгодын хүрээнд бичиж туурвисан нь ийнхүү “Төсөөллийн өрөөнд” гэдэг шүлгээр өөрийн дотоод ертөнцөө нээсэн байна гэж тайлбарлан ярих боломжийг олгож буй хэрэг. Ер нь бол постмодерн хандлагад санааг нууцлан кодлох, егөөдөх зэрэг нь түгээмэл. Гэхдээ “Шөнө бүрийн үймээнч зүүднүүд” гэдэг шүлгээс түүний яруу найргийн олон өнгө төрх харагдахын зэрэгцээгээр шөнийн тухай мэдрэмж шүлэг, зүүдний сүлэлдээн мэдрэгдэж байна. Тухайлбал Р.Уэллек, О.Уоррен нарын “Утга зохиолын онол” номонд “...Шөнө нь ажиллаад өдөр нь нойроо авдаг гэх зарим нэгэн гайхалтай тохиолдлууд ч байдаг. Шөнийг шүтэх гэдэг нь магадгүй романтикуудаас үүсэлтэй байж ч болох юм. Шөнө бол бясалгал мөрөөдлийн үе, сүнсний мэдэгдэх төдий хөдөлгөөний цаг билээ” гэж бичсэн байдаг. /Rene Wellek and Austin Warren. Theory of literature. Орч. Д.Галбаатар нар. Хуудас 126/ Энд буюу ХХ зууны онолын номонд ийнхүү бясалгал мөрөөдөл хийгээд сүнсний тухай ийм барим тавим бичсэн нь сонирхолтой юм. Онолын бүтээлд ийм байж болж байгаа болохоор яруу найргийн тэр тусмаа Л.Өлзийтөгс шиг онгодлог найрагчийн бүтээлийн хийсвэр тал нэн баялаг байх нь эргэлзээгүй.
Түүний шүлгүүд олон өнгө төрхтэй ч тэдгээрээс нэлээд тод мэдрэгддэг нь эрх чөлөөт ганцаардлын тухай дүрслэл болно. Тухайлбал “Эртний дуу”, “Цонхигор туяа”, “Өвгөн дэнлүүний доор хуучин сандал дээр”, “Гэм”, “Бэлэг”, “Хаалгаа нээж болохгүй шүү...” гэж эхлэх нэргүй шүлэг, “Уучлахыг би мэддэг...” гэж эхлэх нэргүй шүлэг, “Ван Гог хүлээлт”, “Ганцаардал”, “Шар байшин” гэх мэтийн олон шүлгүүдээс нь ямар нэгэн хэмжээгээр ганцаардал мэдрэгдэнэ. Тухайлбал: “Өвгөн дэнлүүний доор, хуучин сандал дээр” шүлэгтээ: ...Чулуун зам дээр урт сүүдэр урсаж
Шулуун хар үсний ширхэг бүхэн гэрэлтэнэ
Энэ л дэнлүүний шөнө бүрийг хуваалцан
Энэлэн суух надаас өөр хүнгүй... гэх буюу “Ганцаардал” шүлгийнх нь: ...Далдирах дэнлүү,
Нүүр ч багадам
Давчуухан өрөө...
Нүд бид хоёр л үлдлээ... зэрэг дүрслэлүүдээс үзэж болно.
Ер нь яруу найрагч Л.Өлзийтөгсийн шүлгүүдийг ерөнхийд нь:
-Дотоод ертөнцөө нээсэн шүлгүүд
-Гадаад ертөнцөд хандаж буй дотоод хандлагаа нээсэн
шүлгүүд гэж зааглан үзэх боломжтой. Дотоод ертөнцөө нээсэн шүлгүүд нь түүний мөнөөхөн дээр өгүүлсэн ганцаардал хийгээд дотоод эрх чөлөө, дур зоргынх нь дуун алдалт юм. Яруу найргийнх нь нөгөө өнгө төрх болох гадаад ертөнцийн тухай дүрслэлүүдийг нь “Батбаяр багшдаа зориулав” гэсэн цохолттой “Моддын навч, салхи, тэнгэр гүний алс...” гэж эхлэх нэргүй шүлэг, мөн яруу найрагч Д.Нямсүрэнд зориулсан “Яруу найрагч”, “Талийгаачдад”, “Анна Ахматова”, “Шар ширээний магтуу”, “Миний найзууд”, “Эх орон”, “Эх нутгийн дуудлага”, “Ханболдод зориулсан шүлгүүд”, “Шанхайн таталбар” зэрэг шүлгүүдээс нь харж болох юм. Хэдийгээр гадаад ертөнцийн тухай дүрслэх боловч өөрийн дотоод “эго”-гийн үүднээс л хандана. Тухайлбал ихэнх найрагчдын бичдэг эх орны тухай сэдэв чиглэлээр бичсэн “Эх орон” гэдэг шүлэгтээ:
...Ертөнцийн хязгааргүй дайдаас чухам л энд төрсний
Ерөөл болоод учрыг бодох цаг минь ирэв үү?
Уйлж байгаа нутгийнхаа зүрхэн дээр нь зогсоод
Унтарч хэзээ ч бөхөхгүй хайраа мэдрэхүй гунигтай гэжээ. Энэ шүлэг бол магадгүй Л.Өлзийтөгсийн хамгийн нийгэмч өөрөөр хэлбэл «улс төр иргэний» шүлэг нь байх, гэхдээ л уг шүлгээс “Хувьтай энэ орондоо хувьсгалт улсаа мандуулж...” гэдэг шиг нийгэмч санаа ер анзаарагдахгүй зүгээр л эх орноо хайрласан хайр, харамсал мэдрэгдэнэ. Бас энэ чиглэлээр бичсэн “Эх нутгийн дуудлага” шүлэгт нь:
...Уулсаар хашигдсан нутгийн сүүдэрт харанхуй дундуур
Улаавтар туяа татуулан, бүдэг бүдгээр цуурайлсхийх
Хар нялхдаа сонссон нүүдэлчний бүүвэйн дуу
Хаа хол нутгаас минь хайсаар ирснийг мэдрэв... гэсэн байдаг. Мөн энэ шүлгээс ч адил ба эх нутгаа санасан охины мэдрэмж л гэрэлтэнэ. Ийнхүү гадаад талын тухай шүлэглэхдээ гадаад ертөнцөд тухайн асуудалд хүмүүс юу гэж ханддаг буюу юу гэж хандах ёстой гэдэгт огт анхаардаггүй тэдгээр нь түүний хувьд юу ч биш. Энэ утгаараа Л.Өлзийтөгс бол дотоод сэтгэлийн найрагч бөгөөд түүний төсөөллийн өрөөнөөс буюу дотоод “эго”-гоос нь эрх чөлөө, дур зорго, гуниг мэдрэгдэнэ. Бас бүхнийг таньсан, тэгсэн хэрнээ түүнийгээ чанга дуугаар зарлан тунхагладаггүй зүгээр л өөртөө бодож ганцаардан суудаг мэт мэдрэмж төрнө. Гэхдээ энд дурдагдаж буй ганцаардал гэдэг үг бол бусдаас зожиг зөрүүд ч гэх юм уу эсвэл ямар нэгэн талаар үзэл бодол таарахгүй ганцаардах гэсэн утгаар бус түүний яруу найргаас байнга мэдрэгддэг бодролын орон зай дахь тунгалаг ганцаардал юм. Тэрхүү дотоод сэтгэлээсээ ямар ч засваргүйгээр буулгах учир түүний шүлгийн мөрүүд нь ихэвчлэн тасалданги, богино байдаг ба урт мөрүүдтэй буулгалт орж ирвэл тэр хэвээр нь буулгах буюу шүлэглэхгүй зүгээр л үргэлжлүүлэн туульсын зохиолын найруулгаар бичдэг, мөн өөрөө өөртэйгээ буюу хэн нэгэнтэй ярих хэрэгцээ гарвал яг тэр газарт нь жүжгийн зохиолын найруулга ашиглан харилцан яриагаар бичдэг ийм л онцлогтой нь харагдана. Түүнтэй харилцан ярилцагч нь хэн нэгэн өвөрмөц маягын зүйл хийдэг хүн, заримдаа ямар нэгэн амьтан эсвэл амьгүй зүйлс байж болдог. Постмодернизмын нэгэн зарчим болох гибридчлэл буюу бичвэр сүлэлдээний энэхүү онцлог нь санаагаа чөлөөтэй буулгах боломжийг найрагчид олгож байгаа юм. Тийм болохоор түүний шүлгүүдэд ямар нэгэн зохион байгуулалт гэж байхгүй, мөр бадагт анхаарч өөрийгөө зовоодоггүй, санааг чухалчлан зүдэрдэггүй бас гоё чамин үг олж чимэгт тодотгол хэрэглэдэг уран үгтэй найрагч болох гэж боддоггүй. Иймээс тэр зүгээр л яруу найрагч.
90-ээд оныхныг орчуулгын мэт хэл найруулга, мөр бадаг хэрэглэх боллоо мэтээр хэлдэг боловч эдгээр дүгнэлтүүд нь 90-ээд оныхны талаас харвал үндэслэл муутай. Тухайн үе бүр өөрийн шинэ өнгө төрх, хэлбэрийг бий болгодог агаад 21 оны хувьсгалын дараа ч гэсэн яруу найрагчид ардын аман зохиолын уламжлалыг эвдэн шинэчилж л байсан. Тэгээд ч хүн өөрийнхөө мэддэг зүйлийн тухай бичиж таардаг болохоор 90-ээд оныхон өөрсдийн мэддэг хот орон газар, гудамжны дэнлүү, модон сандал, цардмал замын хаяагаар шууран эргэлдэж, овооролдох таримал моддын навчсын тухай гэх мэтээр л бичнэ. Заавал өмнөх үеийнхэн шиг аргалын утаа, морины уяа, айлын бүсгүй, алдуул тэмээ энэ тэр гэж бичихгүй, мэдэхгүй учраас бичиж чадах ч үгүй, толгойд нь орох ч үгүй. Мөр бадгийн хувьд бол Д.Нацагдорж, Б.Явуухулан нарыг дамжаад Б.Лхагвасүрэнгийн үед задгайран, Б.Галсансүхийн хуваалтанд орсон мөр бадгууд үргэлжлэх агаад 90-ээд оныхны хувьд ялангуяа Л.Өлзийтөгсийн хувьд бол дотоод сэтгэлийнхээ өгөгдлийг шууд буулгадаг учраас мөр бадаг, толгой сүүл холболт, мөрийн доторх үгийн тоо энэ тэр гэж ярих бололцоогүй. Учир нь тэр зүгээр л орж ирсэн мэдрэмжийг буулгаж байгаа болохоос биш шүлэг зохиож байгаа юм биш. Шүлэг зохиоход ялангуяа дууны шүлэг зохиоход мөр бадаг, үгийн тоо, эгшиг гийгүүлэгчийн харьцаа зэрэг нь их л чухал байдаг гэж хэлэлцдэг. Харин энэ хууль зүй Л.Өлзийтөгсийн “Төсөөллийн өрөөнд” даанч үйлчлэхгүй.
“Төсөөллийн өрөөнд” шүлгийн дараах шүлэг болох “Өвөөгийн гар” шүлгээрээ найрагч бүсгүй өөрийн өнгөрсөн дурсамжуудыг төлөөлүүлсэн бололтой гэдгийг бичвэрийн эхэнд дурдсан билээ. Мөнхүү “Өвөөгийн гар” шүлэг нь:
Мөрөн дээр минь хэн нэгэн зөөлөн хүрэв
эргэж харалтгүй ээ
Мөнхөд араас тэвэрдэг далавч мэт том өнөө л гар
Ертөнц гэдэг хайр болохыг анх хэлж өгсөн
Ертөнцөд одоо үгүй болсон өвөөгийн минь гар... гэсэн эхлэлтэй. Эндээс зөвхөн өнгөрсөн дурсамж төдийгүй өвөг дээдсийн үр ачаа араас нь түшин тулж байдаг шалтгаант холбоо анзаарагдана. Түүнчлэн шүлгийн:
...Үгүй дээ үгүй, тэр үгүй болоогүй
Үнэндээ энэ үг түүнд зохихгүй... гэх буюу
...Миний дотор амьсгалж буй
ертөнцийг таньсан ерэн нас
Миний дотор лугшиж буй
үхлээс нэгэнт айхаа больсон зүрх... гэсэн дүрслэлүүдээс хүмүүний ирж буцахын жам ёсон хийгээд үр хүүхдэдээ өөрөө шингэн хоцрохын учир учгыг үзүүлжээ. Үүнийгээ: ...Амьдралд дуртай ч үе үе тэсгэлгүй гуньдаг
Адайр зантай ч уучламтгай бүсгүй болсон, тэр гэсэн дүрслэлээр улам тодотгожээ. Энэ шүлгээс өнгөрч буй цаг хугацаа буюу өнгөрсөн дурсамжууд хүнийг бий болгодог гэдэг нь харагдана. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн дурсамж нь түүний шүлгүүдийг, яруу найрагчийг бий болгосон мэт. Энэ талаасаа үзсэн ч зүгээр түүний шүлгүүдийг харсан ч яруу найрагч Л.Өлзийтөгсөд өнгөрсөн дурсамжуудийн тухай шүлгүүд нэлээд байна. Ерөөсөө уран зохиол бол нэг талаасаа өнгөрсний тухай дурсамж, өгүүлэмж мэт байдаг ба учир нь өнгөрсөн гэдэг бол өнгөрсөн байдаг учраас тэр биз ээ. Дурсамжгүй хүн гэж байх боломжгүй бөгөөд тийм ч учраас түүний “Төсөөллийн өрөөнд” шүлэгт нь дурсамжийн тухай мөр заавал дурдагдаж бас хойно нь шүлэг бичигдсэн мэт. Найрагчийн дурсамжийн талд хамааралтай мэт шүлгүүдийнх нь дотор “Бэлэг” гэдэг нэгэн шүлэг бий. Уг шүлэгт:
Үнэр хөлөглөгч салхиар
Үнэрээ дайлаа
Үнсэлт минь энэ болог...
...Үнэн хайртай чамдаа
Өөрөөсөө бусдыг явууллаа
Хагацал маань энэ болог ээ! Гэж бичсэн байдаг бол “Уучлахыг би мэддэг...” гэж эхлэх нэргүй шүлэгтээ: ...Өгөх л гэж өгсөн бие минь
Авах л гэж авсан та минь
Өшрөөд уйлах минь үнэн байдаг ч
Үнсэхэд чинь л би нулимстай инээж эргэдэг гэх буюу ...Зовох л гэж зольсон бие минь
Зовоох л гэж учирсан та минь
Зоргоор одохдоо хүнийх байдаг ч
Зориод ирэхдээ минийх л байдаг... гэж бичжээ. Эдгээр шүлгүүдээрээ тэрээр монголын яруу найргийн бүсгүйлэг мэдрэмжийг зоргоороо хийгээд хатуу ч гэмээр уянгалаг дүрслэлүүдээр баяжуулсан юм. Угаасаа эмэгтэй яруу найрагч цөөхөнтэй байсан манай яруу найрагт өмнө нь монгол ардын дууны:
...Дан дээлтэй гарсан юм сан
Даараа болов уу яагаа бол
Даанч намайгаа зовоосон юм сан
Жаргаа болов уу яагаа бол... гэх мэтээр орхин одсон ханийнхаа араас дуулсныг эс тооцвол үнэн хайрынхаа тавилантай тэгж эвлэрсэн мэдрэмжийг бараг илэрхийлээгүй байсныг Л.Өлзийтөгс найрагч ийнхүү хэлсэн нь шинэ байсан юм. Бас түүний “Гэргий минь, нар минь гэдэг...” гэж эхлэх нэргүй шүлгийн:
...Шунал минь, хүсэл минь гэдэг
Шуурга, салхи, од минь гэдэг
Шувуухай минь, дагина минь гэдэг
Шулам, ороолон, шид минь гэдэг
Түүндээ би
Хайр нь билээ... гэсэн мөрүүд нь ч цоо шинэ
сонсогдож байсан юм. Эдгээр нь яруу найрагч Л.Өлзийтөгсийн монголын хайр сэтгэлийн яруу найрагт хийсэн шинэчлэлүүд гэдгийг хэлэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл хайр сэтгэлийг санаж хүсэж байна, чи минь энэ хорвоогийн хамгийн сайн, сайхан бүхний туйл хэмээн үзүүлдэг байсан хэвшмэл өнгө аясыг эвдэн тэрхүү хайр хэмээх хачин жигтэй сэтгэл хөдлөлийн мэдрэмжийг яг л байдаг үнэн дүр төрхөөр нь «хатуу» ч гэмээр «гүндүүгүй» ч гэмээр тэгсэн хэрнээ гайхам уянгатайгаар нээн үзүүлж чадсан нь энэ яруу найрагчийн гавъяа билээ. Мөн өмнөх үеийн яруу найрагт хайр сэтгэлийн дүрслэлийг хийхдээ уламжлалт “би”-д ихээхэн ач холбогдол өгдөг байжээ. Тодруулбал хайр сэтгэлийн шүлгийн төвд нь субъект өөрөө байдаг байсан ба өөрийн сэтгэл зүрхийг чухалчлан үзүүлдэг байсан. Жишээлбэл:
...Мөнгөн аяга шиг гараас чинь
Туулын уснаас амсахсан
Мөнхийн усыг уусан юм шиг
Танхил чамтай амьдрахсан... гэхэд нэгдүгээр бие буюу “би”-гийн санаа зориг маш чухал, төвд нь дүрслэгдэнэ. Харин дээрх буюу:
...Зовох л гэж зольсон бие минь
Зовоох л гэж учирсан та минь
Зоргоор одохдоо хүнийх байдаг ч
Зориод ирэхдээ минийх л байдаг...гэхэд болон
...Шунал минь, хүсэл минь гэдэг
Шуурга, салхи, од минь гэдэг
Шувуухай минь, дагина минь гэдэг
Шулам, ороолон, шид минь гэдэг
Түүндээ би
Хайр нь билээ... гэхэд нэгдүгээр бие буюу
субъектийн оршихуй гол чухал биш. Нөгөө талын буюу дүрслэгдэж буй талын санаа төвд нь дүрслэгдсэн байна. Энэхүү “Субъектийн замхрал” маягын дүрслэлийн зарчим постмодернизмийн хандлага. Харин Л.Өлзийтөгс найрагч ийм шүлгүүдийг 90-ээд онд бичиж чадсан нь түүний энгүй авъяас л гэхээс өөрөөр тайлбарлах аргагүй юм.
“Төсөөллийн өрөөнд” шүлгийн “...өвөөгийн гар” хэмээн дурдсаны дараах мөр нь “...Мөнхөд намайг эзэгнэгч- мөнхийн нам гүм!” гэсэн мөр билээ. Уг мөрөөр яруу найрагч “ирээдүй”-гээ кодлосон бололтой гэдгийг эхэнд дурдсан. Харин “Төсөөллийн өрөөнд” шүлгийн бусад мөрүүдийг нь шүлэг болгон үргэлжлүүлсэн хэрнээ уг мөрөөр шүлэг бичээгүй байна. Энэ нь мөн ирээдүй гэдэг оноолтондоо тохирч байгаа агаад ирээдүй бол нам гүм, бас тодорхойгүй, ирээдүйгээ мэддэг хэн ч байхгүй. Ирээдүй тодорхойгүй учир түүнийг бичээгүй бололтой. Энэ тухай экзистенциалистуудын тунхаглалд “Амьдрал одоо цаг дээр оршино. Одоо цагийг алгасч ирээдүй цагийн тухай ярих нь хүнлэг санаа биш” гэсэн байдаг билээ.
Урлагийн ертөнц дэхь шинэ хэлбэрийн хайлт нь тасралтгүй үргэлжилсээр импрессионистуудын үед хүрсэн байдаг. Импрессионистуудын бий болгосон дүрслэл нь ууссан сарнимал гэрэлт орчныг уран зурагт янз бүрээр хөгжүүлсээр абстракт зурагт оруулж ирсэн ба харин уг дүрслэлийг 1915 онд Оросын зураач Казимир Малевич “Хар дөрвөлжин” гэдэг зургаараа тэглэсэн байна. “Хар дөрвөлжин” гэдэг уг зурагт цагаан дөрвөлжин зотон дээр ганц хар дөрвөлжин дүрс зурсан ба үүгээрээ өнгөрсөн үеүдийн бүхий л арга барилуудаас татгалзсан агаад ертөнцийн бүх юмсын өнгө гэрэл, дүр дүрслэлийг хар дөрвөлжингөөр хаах оролдлого хийжээ. Уг зураач өөрөө “Би «тэг хэлбэр»-ийн цаана гарсан бөгөөд юу ч үгүйгээс шинэ хэлбэр гарах зам нээгдлээ” гэж бичсэн байдаг. Мөн Өрнөдийн нэгэн зураач юу ч зураагүй цагаан зотонг жаазлан үзэсгэлэнд тавьсан тохиолдол гарсан ба энэ нь нэг талаасаа утгагүй мэт боловч нөгөө талаасаа мөнөөхөн Малевичийн хайж байсан тэг хэлбэрт орон зайн хайлтын нэг хэлбэр. Харин 1966 онд Италийн зураач Лючио Фонтан “Орон зайн төсөөлөл. Хүлээхүй” гэдэг зургаараа уг хоосон зотонг зүсэн гарчээ. Уг зурагт хоосон цагаан зотонгийн гол хэсэгт зүсчихсэн мэт харагдах зүсэлт зурсан байна. Ингэснээрээ Лючио Фонтан уран зургийн хавтгайгаас анх удаа гарч, шинэ орон зайг нээж, жинхэнэ утгаар нь тэг хэлбэрийн цаана гарсан ажээ. Үүн лүгээ яруу найрагч Л.Өлзийтөгс яруу найргийн уламжлалт ахуйгаас ангижран цоо шинэ хаалганы босгыг давж “Төсөөллийн өрөө” гэдэг өөрийн ертөнцөд дэвшсэн байна. Мөнөөхөн шүлэг нь “Төсөөллийн өрөөнд минь морилогтун!” гэсэн мөрөөр дуусаж байгаа ба уг мөрд дурдагдсан төсөөллийн өрөө гэдэг бол яруу найрагч Л.Өлзийтөгсийн дотоод “ЭГО” буюу түүний яруу найргийн ертөнц.
Ийм ертөнцийг бий болгосноороо Л.Өлзийтөгс монголын яруу найргийн хүрээд байсан хязгаарыг даван гарч ХХI зууны яруу найргийг бүтээгч болсноо нотолж байгааг онцлон тэмдэглэх ёстой.
Яруу найрагч Лувсандоржийн Өлзийтөгсийн шүлэгтээ тодорхойлон бичилгүй орхисон шиг ирээдүй бол тодорхой биш боловч энэхүү яруу найрагчийн шүлгүүдийг заавал дурсахын шалтгаант мөн чанар түүний яруу найрагт бүрнээ оршин буй гэдгийг монголын яруу найргийн түүх санасаар л байх буйзаа.
2012 он
Comments