Р.Чойномын шүлгүүдийн “доошоо” орох зарим шалтгаан

Арагууд овогт
Гончигийн БАТСУУРЬ.
Архангай аймгийн Цэцэрлэг хотод багшийн гэр бүлд төрсөн. МУБИС-ийн Архангай аймаг дахь Багшийн сургууль, МУБИС-ийн МоСС-ийн Монгол хэл-Уран зохиолын ангиудыг тус тус төгссөн. 2003 онд Уран зохиол судлалын магистр зэрэг хамгаалсан. 2010 оноос МУИС-ийн МХСС-ийн докторантурт профессор Д.Галбаатарын удирдлаган дор суралцаж буй.
“Б.Явуухулангийн яруу найргийн бас нэгэн онцлог”, “Монголын уран зохиолын онол түүхийн зангилааг тайлагч”, “Бөөгийн домог-Мөхлийн домог”, Д.Намдагийн хөгшин чоно ульсан нь” туужийн тайлал зүйн нэгэн хувилбар” зэрэг судлал, шүүмжийн бүтээлүүд нь “Өдрийн сонин”, “Утга зохиол урлаг” сонинуудад хэвлэгдэж байсан. 2010 онд уран зохиолын судлал, шүүмжийн “Удиртгал”, 2012 онд “Ц.Дамдинсүрэнгийн яруу найргийн аман зохиолын уламжлал” номууд хэвлүүлжээ.

Социалист Монголын үед элдвээр хавчигдан шахагдаж яваад хожим нь их л нэр хүндийг олж төрийн шагналаар нэхэн шагнагдаж, түүвэр сэлт нь хэвлэгдсэн нэгэн онцлог бүхий уран бүтээлч бол Р.Чойном билээ. Түүний “Сүмтэй будрын чулуу” гэдэг шүлгийн түүврийг нь 1990 онд Ж.Бямбаа эмхэтгэн хэвлүүлжээ. Мөн “Хаа байна тэр диваажин”, Гал морин цаг” зэрэг номууд ч гарсан бий. Түүгээр ч зогсохгүй ерөнхий боловсролын сургуулийн сурах бичигт хүртэл зарим уран бүтээлүүдээс нь орсон байх. Энэхүү уран бүтээлчийн амьдрал, уран бүтээлийн тухай янз бүрийн аман яриа их дэлгэрсэн байдаг нь эдүгээ сонирхол татахаа нэгэнт больжээ. Р.Чойном нэлээдгүй олон шүлгүүд бичиж үлдээсэн болох нь түүний хэвлэгдсэн уран бүтээлийн өвүүдээс харагддаг. Түүний “Сүмтэй будрын чулуу” шүлгийн түүврийн “Шүлэг” гэсэн эхний хэсэгт хоёр зуу орчим шүлэг хэвлэгдсэн бий. Р.Чойномын уран бүтээлүүдийг ажиглавал архи, хүүхэн хоёрт зориулсан нэлээд шүлгүүд бичсэн байна. Уг номд орсон хоёр зуу орчим шүлгийн нэг зуу орчим шүлэгт нь архи, хүүхний тухай ямар нэгэн хэмжээгээр дүрсэлжээ. Бүр тодруулбал архитай холбоотой 15 шүлэг, хүүхэнтэй холбоотой 68 шүлэг, хоёулантай нь холбоотой 22 шүлэг нийт 105 шүлэгт мөнөөхөн архи болон хүүхний тухай бичсэн байгаа юм. Архи, хүүхэн гэж бүдүүн бааздуу хэлж буй нь яруу найрагчийн шүлэгт орсноор нь өгүүлж байгаа хэрэг болно. Яруу найрагт бол дарс, ундаа, цэнгэлийн ундаа, тэнгэрийн ундаа гэх буюу бүсгүй хүн, онгодын тэнгэр, охин тэнгэр гэх мэтээр арай л өөрөөр нэрлэж ирсэн байдаг. Яруу найраг дарс, бүсгүй хүн хоёртой ямагт нөхөрлөж ирсэн түүх бий л дээ. Гэхдээ яруу найраг ямагт тэнгэрлэг, ямагт уран тансаг мэдрэмжээр дүүрэн, ямагт үзэл суртлаас хол байж ирсэн ба цаашид ч ийм л байх биз. Ийм байхад нь дарс, бүсгүй хүн хоёр нөлөөлөн найрагчийн онгодыг хөглөж ирсэн түүх олныг өгүүлж болно. Харин Р.Чойномын дарс, бүсгүй хоёрын тухай шүлэг нь бусдаас ялгаатай юм. Тухайлбал түүний нэгэн нэргүй шүлэгт:  
                                       Монгол архины бөглөө
                                       Модны хожуул шиг бөх юм.
                                       Хавдаж хөштөлөө балбаад
                                       Хагалах нь холгүй онгойлгох юм... гэх буюу
                                       Монгол хүүхнийг бол
                                       Мориор элдээд ч барьдаггүй
                                       Ондоо зарим нь бол
                                       Оройхон өөрөө ирнэм билээ... 
гэх мэтээр өгүүлжээ. Энэ шүлгээс яруу найргийн сайхныг мэдрэх боломж байна уу гэвэл өөдтэй хариулт олдохгүй биз ээ. Д.Нацагдоржийн “...Хэдийний амраг чи минь одоо учирч миний хэнхдэгт зул барих цаг боллоо...” гэх буюу Б.Явуухулангийн “...Мөнгөн аяга гараас чинь Туулын уснаас уух юмсан мөнхийн усыг уусан шиг...” гэсэн дүрслэлүүдтэй харьцуулж үзвэл “...Монгол хүүхнийг мориор элдээд ч барьдаггүй...” гэдэг нь дэндүү болхи гоо сайхан хийгээд яруу найргийн мөн чанараас ангид буй нь илэрхий танигдана. Мөн “Монгол архины бөглөө модны хожуул шиг бөх юм...” гэдэг зүйрлэлийг “Сархад хийсэн сав согтсон гэж сонсоогүй Дурлал амссан зүрх ханасан гэж дуулаагүй...” мэттэй зэрэгцүүлээд харвал арай л өөр юм болох нь мэдэгдэнэ. Мөн тэрээр:    
       
                                                        Архины нөхрийг олоход
                                                        Аравхан алхам хэрэгтэй
                                                        Амьдралын нөхрийг олоход
                                                        Арвинхан алхах хэрэгтэй... 
гэж бичжээ. Эндээс шүлэг гэхээсээ илүү хэн нэгэнд хэлсэн сургаал үг шиг архины хор хөнөөл, хэрэггүй муу зүйл болох тухай өгүүлсэн яриа таниулга шиг л сэтгэгдэл төрж байна. Яруу найрагч Р.Чойномын “Амрагтаа бичих захиа” шүлэгт:    
                                                 ...Хаврын сарын арван гурванд
                                                    Хайран чиг зүрхээ нийлүүлцгээж дээ
                                                    Хагацна гэж л хагацсангүй
                                             Хадмын муугаас хагацлаа даа... 
гэсэн ардын дууны хэмнэлтэй мөрүүд нь зүгээр хэн нэгэн халамцуу нөхөр хадмаа муулан хуучилж байгаа юм шиг санагдана уу гэхээс сайхан яруу найраг юм гэх ямар ч аргагүй нь илэрхий. Ер нь түүний яруу найрагт энд тэндхийн хүүхнүүдэд зориулсан шүлгүүд олон байдгийн нэг нь “Цэрмаа” гэдэг шүлэг байна. Уг шүлэгт:
            Хөөрхий дөө, миний Цэрмаа
            Хөхрөөд байгаа их хотын
            Альхан байшингийн, ямархан өрөөнд
            Амьдран суугаа бол доо, миний Цэрмаа... 
гэсэн нь олонд түгсэн ардын ч билүү нэгэн дууны гудамжны ур дүй муутайхан хуулбар буюу зохиомол дуу, гуйвуулсан дуу гэдэг шиг л сонсогдож байгааг хэлэх ч шаардлагагүй мэт бол “Батноровт чи бидэн хоёр учирлаа” гэдэг шүлгэнд нь:            
                                            Уйтгартай газар Батноров л гэх юм
                                            Усгүй, модгүй, хөгжилгүй л гэх юм
                                            Улаанбаатараас би чамайгаа олоогүй,
                                         Учирч энэ л Батноровт даслаа даа... 
гэсэн нь мөн л гүн сэтгэлэг, уран дүрслэлгүй хуурай тоочсон өгүүлэмжээр дүүрэн болох нь тодорч байна. Ер нь түүний шүлгүүдээс:            
                          Орчлонд огт архигүй бол сайхан аа! гэж
                          Олон эхнэр санааширч явдаг байх даа
                          Олон харцуул тэгвэл, уйтгар тайлах юмгүй болоод
                          Оронд нь эхнэрээ зодож эхэлбэл сайхан уу даа?
 гэх зэрэг архи хүүхэн хоёрыг ур муутайхан хольж бичсэн олон дүрслэл өгүүлэмжүүдийг үзэж болно. Иймэрхүү сэдвээр бичсэн түүний шүлгүүдийн бас нэгэн гажуу тал нь зарим үгсийг сонголтонд байгаа мэт санагддаг.Тухайлбал: “Диваажин” шүлэгт:
            ...Хатан төмөр пүршийг нажигнуулан
            Хангайн согоо шиг охидыг янцаглуулан... гэх буюу
            ...Замбуулин хорвоод хамгаас үнэтэй
            Заяасан биеийн заар ханхлах үед...
 гэсэн мөрүүд бий. Энд орсон янцаглуулан, заар ханхлах гэдэг үгс болон ер нь дээрх дүрслэлүүдийг яруу найргийн хэм хэмжээнд хэрхэн нийцэх бол гэж эргэлзмээр байдаг. Ер нь бүсгүй хүн, дарс хоёрын тухай шүлэглээгүй найрагч байхгүй боловч тэдгээрийг хэрхэн уран дүрсэлсэн бэ гэдгээрээ үнэлэгдэж ирсэн байдаг ба энэ талаас нь үзвэл Р.Чойномын шүлгүүдэд байгаа дүрслэл нь арай л  болхи, бохир мэт санагдаж байдгыг дахин хэлье.  Шүүмжлэгч С.Энхбаяр нэгэнтээ Р.Чойномыг гудамжны яруу найрагч гэж хэлсэн байсан нь түүний шүлгүүдээс харагдаж байгаа юм. Мөн иймэрхүү гудамжны дүрслэлүүдийг “Залуу нас” шүлгийн:        
                                             ...Аавын хүүгийн шүр шиг хацрыг
                                                Алгадаж явсан залуу нас минь
                                                Адилхан нөхрийнхөө хамрын цусыг
                                                Асгаруулж явсан залуу нас минь... 
гэсэн онгиргон цагаан жишээнээс болон 
                                 ...Наранд явахад дайралдсан газраа
Намалдаглаж баймаар хуягтай чинь
Гараа хүлээстэй дарлуулахгүйн тулд
Гаран гартлаа эвлэрье...
 гэх зэргийн шоронгийн шүлгүүдээс нь үзэж болно. Найрагч Р.Чойномын үгсийн санд энэ мэтийн яруу найрагт байх үг мөн үү гэж эргэлзмээр үгс мөн эргэлзмээр байранд орсон байдаг нь олонтаа. Гэхдээ магадгүй яруу найрагт орж болохгүй үг гэж байхгүй байж болох хэдий ч тухайн үгсийн нийлцээс харагдаж байдаг мэдрэмж, утгын өнгө аяс хийгээд сэтгэлгээний түвшинг яруу найрагт хайхралгүй орхиж боломгүй санагддаг.
            Түүний яруу найрагт байдаг бас нэгэн онцлог нь улс төр, иргэний сэдэвтэй шүлгүүд нь юм. Тэрээр тухайн үеийнхээ улс төрийн үзэл санаанд маш их анхаарал хандуулдаг онцлогтой яруу найрагч байсан нь сонин юм. Хариуцлагатай ажил хийж явсан Б.Явуухулан мэтийн албан ёсны боловсролтой найрагчид бол нам, найрамдлын сэдвээр хэдэн юм хийж оноо аван байр сууриа хадгалахыг зорих нь зүйн хэрэг. Харин Р.Чойном мэтийн гудамжны найрагч архиа уугаад л хайрын шүлгээ бичээд явж байсан бол өдийд шинэчлэгч ч болчихсон байхыг үгүйсгэх аргагүй мэт санагдана. Гэтэл яагаад ч юм Р.Чойном тухайн үеийн үзэл суртал уруу хандан шүүмжилсэн өнгө аяс бүхий өчнөөн шүлэг ямар ч хэрэггүй бичиж ихээхэн цаг хугацаа үрсэн байдаг. Эсвэл тэр энэнээс өөр зүйл бичиж чадахгүй хүн ч байсан байж бас болох юм. Ер нь бол тухайн үеийн үзэл суртал нам, намын удирдагч, ах дүүгийн найрамдлын тухай магтан шүлэглэсэн бол үзэл сурталжсан гээд эсэргүүцэн муучилж бичсэн бол сайн найрагч, үзэл суртлаас хол мэтээр ойлгох нь угаасаа буруу юм. Хэрэв тэр найрагч үзэл суртлын тухай бичсэн л бол муу хэлсэн үү, сайн хэлсэн үү гэдэг нь огт хамаагүй тэр найрагч цаг зуурын үзэл суртлаас ангид байж жинхэнэ яруу найргийн мөнхийн сэдвүүдээр туурвиж чадаагүй л гэсэн хэрэг юм. Р.Чойном найрагчийг өмнөх нийгмийн үзэл суртлыг буруутган шүүмжилж байсан зоригтой үнэн үгтэй найрагч гэж үнэлэн төрийн шагнал хүртэл нэхэн шагнасан нь бас л ардчилсан хувьсгалын жилүүдэд гарсан мөн л үзэл суртлын алдаа юм. Ерөөсөө ардчилсан хувьсгалын эхний жилүүдэд “Хонхны дуу” мэтийн улс төрийн дуу хит болж, “Болор цом” наадамд миний монголын тэнгэрийн бүргэд их сайхан, зоригтой мэтээр шүлэглэн түрүүлж байсан зэрэг нь мөн л үзэл суртлын гажуудал байсан нь өдгөө тодорхой болжээ. Ардчилсан үзэл суртлын үүднээс шүлэг бичсэн бол сайн социалист үзэл суртал бол муу гэсэн ойлголт байж болохгүй ба ямар нэгэн үзэл суртлын шүлэг зохиол бол урлагийн нийгмийн үүрэгт л холбоотой болохоос биш жинхэнэ мөн чанарт бол харш зүйл билээ.  Яруу найраг бол ямар ч нийгмийн өмч биш ямар ч үзэл суртлын хараат биш зүйл юм. Яруу найрагч Р.Чойномын улс төрийн сэдэвтэй “Шувтарсан цагаан бумба” гэдэг шүлэгт:
            ...Хоршоонд орлоо. Өгөхөөсөө
            Хойгуураа зарах нь их болжээ.
            Арайхан оллоо. Уухаасаа
            Амьтанд алдах нь их болжээ.
            Шууд хэлэхэд одоо үе
            Шувтарсан цагаан бумбандаа буужээ 
гэж бичсэн байдаг. Энэ нь тухайн нийгмийн амьдралын гажуудал, арын хаалга гэгч авилгын тухай ер нь л нийгмийн амьдралын үнэн дүр зургийг үзүүлсэн утгатай юм. Гэхдээ яруу найргийн үндсэн үүрэг нь гоо зүйн таашаал болохоос нийгмийн үнэн дүр төрхийг илчлэн шүүмжлэх ажил даанч биш билээ. Тийм болохоор Р.Чойномын энэ мэт тухайн үеийн нийгмийн гишүүд болон алдаа завхарлыг шүүмжилсэн шүлгүүд нь яруу найрагт ямар ч хамаагүй юм. Мөн түүний энэ чиглэлийн шүлэгт:   Шүлэглэсэн роман бичлээ гэж
                        Шүүмжид би бумбадуулсан
                        Гайгүй хүн гэж намайг магтаад
                        Гаадамба гуай бумбадуулсан... гэх буюу
                        ...Дотроо бодолтой хүн бүхэн
                        Дор дороо бумбадуулжээ гэсэн шүлэг ч хамаарна. Тэрээр “Бух” шүлэгтээ:
            ...Олон жил сайд явсан эр шиг
            Овор бүдүүн, тас хар бух,
            Ойчтолоо уусан архаг бөх шиг
            Олиггүй, тэнэг хар бух... 
гэх мэтээр дүрсэлсэн байдаг нь мөн л түүний улс төрийн шүлэгт хамаарна. Тухайн үед аливаа уран бүтээлүүдэд үзэл суртлын үүднээс хандан шүүмжилж хэвлэхийг хорьж байсан нь манай уран зохиолын ялангуяа үргэлжилсэн үгийн төрөл зүйлийн хөгжилд мэдээж маш их саад дарамт болсон нь хөдлөшгүй үнэн гэдгийг үгүйсгээгүй. Харин тэрхүү үзэл суртлаас харьцангуй хол байж болох төрөл зүйл яруу найрагт хамаарч байсан уран бүтээлчид өөрсдөө тэр үзэл суртал уруу шүүмжлэгчийн болон аялдан дагалдагчийн байр сууринаас хандан ордог байсан нь гайхмаар байдаг билээ. Ардчилсан хувьсгалын дараагаар өмнөх нийгмийн үед ямар нэгэн арга хэмжээ авхуулсан яруу найрагчид үндэсний баатрууд болон хувирч анкет өгөхдөө хүртэл шийтгэл гэдэг хүснэгтийг тэмээчин гэж бөглөн гайхуулж байж билээ. Тэдний нэг болсон яруу найрагч Р.Чойномын уран бүтээлүүдийг ажиглавал нэг хэсэг шүлгүүд нь архи, архичин болон хүүхний тухай хэтэрхий болхи бичсэн гудамжны яруу найраг, нөгөө хэсэг нь тухайн үеийн үзэл сурталд шүүмжлэгчийн байр сууринаас хандсан улс төр, иргэний мөн л болхидуухан шүлгүүд байгаа нь баримтуудаас харагдаж байна. Түүнд нэртэй шүлэг, найраглалууд байна л даа. Тухайлбал “Миний Монгол”, “Азийн бардамнал”, “Буриад” зэрэг нэлээд хэдэн зохиолыг ишлэн ярьдаг. Жишээлбэл: “Миний монгол” зохиолоос:
            Монгол гэж   Зоригтон эрчүүд нь
                                    Зодгондоо чангарч
                                    Зогсоогоороо нөгчдөг
                                    Зоримог эх орон
            Монгол гэж   Сарангуа
                                    Саальчин охидыг
                                    Салхинд борлуулдаг
                                    Сайхан эх орон... гэсэн мөрүүдийг нь алиалагч Д.Сосорбарам гуай завьжаараа цагаан хөөс цахруулан уншиж байдаг. Магадгүй энэ шүлэг ингэж уншихад л сайхан байх. Тэрнээс төгс байна гэдэг нь мэдээж арай өөр зүйл юм. Мөн тэрээр “Азийн бардамнал” найраглалдаа:    ...Хэвлэл хянах газрын
Хээнцэр ширээ дамжуулалгүй
                                                Хэнтийн тал шиг хуудсанд нь
                                                Хэнээт тамгыг даруулалгүй
                                                Бүрэн эрхэт сэтгэлийн
                                                Бүргэд зоригоор бичсэн
                                                Гантай залуу насны
                                                Галтай цусаар бичсэн
                                                Миний энэхэн найраглал
                                                Мэддэг толгойд хэрэгтэй
                                                Мэс заслаар эдгэшгүй
                                                Мэнэрсэн толгойд хэрэггүй... гэх мэтээр цэцэрхжээ. Р.Чойномын олон бүтээлүүдээс нь түүнийг чамгүй цэцэн үгтэй бараг Д.Пүрэвдорж шиг цэцэрхүү хүн байсныг нь үзэж болохоор юм. Ийм цэцэн үгтэй өөрийгөө яруу найрагч гээд итгэчихсэн хүмүүс яруу найраг ард түмэн хоёрыг ойртуулж олонхийг яруу найраг ойлгодог болоход нь өөрийн нийгмийн үүрэг бүхий нийтлэл шүлгүүдээрээ тусалсаар ирсэн байдаг. Түүнд бадрангуй өнгө аяс бүхий цөөвтөр боломжийн шүлгүүд байж болохыг үгүйсгэх гээгүй боловч ер нь бол цэцэн үгтэй хүн, жинхэнэ яруу найрагч хоёрын хооронд нэлээд их зай бий гэж бодно.

Цэцэрлэг хот. 2010 он.   

Comments

Чойномын фен said…
Батсуурь гэж бас юу хаанаас гараад ирэв ээ? Чойном бол аугаа найрагч монголд чойномоос өөр хэн байгаа юм бэю
Баабар said…
Чойном мандтугай. Чойдог сөнөтүгэй
Мэдрэмж said…
Чойномыг ингэж бичдэг энэ одоо хэн бэ?
батсуурь said…
Батсуурь гэдэг шүүмжлэгч байтугай шумуул ч танихгүй юм
Anonymous said…
Уран зохиолын эрүүл амьдралд хэрэгтэй сайхан шүүмж байна Батсууриа
Unknown said…
Яруу сайхнаар биш
Яг байгаагаар нь бичдэг
Билэг танхай шүлэгч шүү дээ...
Балдар said…
Яруу найраг үнэн байх ёстой гэж боддог эргүү мал энэ блог уруу орох хэрэггүй. Чойном бол хог шаар
Суури said…
Чой-д Ж.Бямбаагийн намтар алга байна
Anonymous said…
чойном гэж хүн муулаад та дээшээ гарахгүй өөрөө харин доошоо орно эргүү цэцэн мал минь кккк
БЛОГЧИН said…
Урлаг, уран зохиол хэзээ ч үнэнийг тунхаглан номлох ёсгүй ч Р.Чойномын амьдарч байсан цаг үеийг бодох хэрэгтэй. ШҮЛГЭЭ УРЛАДАГГҮЙ НЬ БОЛ ҮНЭН ШҮҮ ДЭЭ!
Мал said…
Цаг үеэсээ ангид байж цэвэр урлагийг бүтээж чадахгүй бол юуных нь яруу найрагч байхав дээ. Чойном бол зүгээр л байдаг нэг цагийн золиос юм даа. Харин тэр дээшээ гарах доошоо орох гэдэг бол Чойномоосоо дор бүр малаас ч дор (мал бол ядаж хотоо мэддэг)адгуус юм. Ийм дээш доош ярьсан юмнууд байгаа цагт шүүмж судлал байрандаа л байна даа дээдэх доодох ярьсан албан ёсны мангуу минь!
Anonymous said…
алны үс минээ чойном тухай яах гэж доошоо орох шалтгаан гэж бичэв яруу найрагч гэж ямар хүн бишээ чөтгөр бна байхгүй шдээ мангуу минь бичсэн юмаа ойлгож бгаа юм уу гөлгөө хахаххха ккккк вававвавава
Шүүмж бол шүүмж, судалгаа бол судалгаа шүү дээ!Хэл амаа билүүдэхээс өөр юм мэддэггүй, уран зохиолынхоо мөн чанарыг ч гадарладаггүй хөөрхийлөлтэй амьтад минь сайн мууг нь ялган хэлж өгөх хүн байгаад баярлавал дээр дээ...
Суурь said…
Чойном бол авъяасгүй, зүгээр л ерөөлч маягийн ардын авъяастан юм даа. Түүний бохир шүлгүүдээр монголын яруу найргийн хэм хэмжээг тодорхойлно гэвэл дэндүү харамсалтай. Гэвч Чойномыг сайн яруу найрагч гэж боддог нэлээд хүмүүс байдаг нь гайхалтай. Тэр хүмүүс бол өөрсдөө яруу найргийн мэдрэмж муутай эсвэл уншсан, үзсэн юм нь багавтар байгаа байх. Гэхдээ төрөлхийн мэдрэмжгүй хүнд яруу найраг хамааралгүй гэдгийг ч мартаж болохгүй. Д.Нямсүрэн, Д.Урианхай, Л.Өлзийтөгс, Б.Галсансүх нарын дэргэд бол Чойном үнэхээр балчирдана. Цэвэр урлаг, яруу найраг л цагийн шалгуурийг давна уу гэхээс үзэл сурталтай мөчөөрхөлцсөн цэцэрхэл хол явахгүй гэдгийг залуу шүлэгчид бодууштай. Батсуурийг янз бүрийн эрхтний үсээр дуудах бол нэг л хэрэг харин жинхэнэ яруу найргийг ойлгох гэдэг бол өөр хэрэг билээ. Талархлаа.
баясаа эрдэнэт said…
яруу найргийн мөстсөн ханыг балбаж ихэнхийн чойням гэсэн хэмжүүрийг эвдсэн батсуурьд таларханам бүгд хүлээн зөвшөөрдөг ч хэн ч хэлээгүй өдий хүрч...яруу найргийг ойлгохгүй байж хэл амаа билүүдэгч дээрхи сэтгэгдэл бичигчидийг жинхэнэ яруу найраг танд хамааралгүй гэдгийг давтан хэлье ялгаж салгааад өгдөг ийм хүнд талархаач батсууриа чамд уран бүтээлийн амжилт хүсье
Bagi said…
Нэг бодлын цаг үе нь энэ хүнийг йимд хүргэсэн байх, нөгөөгөөр энэ хүний гоёл чимэггүй шүлгүүд нь түүнийг өөрийг нь илэрхийлэх шиг санагддаг юм. Шүүмж бичсэн хүн энэ хүний уран бүтээлийг нэгэн талаас нь харж бичсэн нь сайшаалтай, харин сэтгэгдэл бичсэн хүмүүс өөрийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлсэн хүнд ингэж муу муухайгаар хэлж хандах нь тэнэг хэрэг. Чойномын яруу сайхнаар илэрхийлсэн шүлгүүд олон биш ч дэндүү сайхнаар хэлсэн шүлгүүд байдаг. Жишээ нь нүцгэн биеийг алдаршуулъя гэж шүлэг байна шүү дээ, үүн дээр:

Усны цээлэнд жараахай булхах шиг
Уяхнаар туялзах бэлхүүсийг чинь би бахадъя.

гэсэн мөртүүд надад их таалагддаг.
Миний бодлоор шүлэг болгон уран сэцэн үгтэй байх шаардлагагүй гэж боддог, Чойномын шүлгүүд түүний өөрийн үзэл бодол арга барилаар бичсэн өөрийг нь илтгэсэн юм шиг.
Санал бодлоо хуваалцаарай, эцэст нь сэтгэлдээ тээж явдаг Чойномын бичсэн шүлгийн хэсгээс үлдээе:

Үнэн хайраа өгсөн миний сайхан Монгол
Үдийн наранд дуниарах Халхын талд бий
Үзэсгэлэн гуа төгөлдөр Монгол дээлэнд бий
Үелзэх салхинд дэрвэх өрхний оосорт бий
Үүрийн хяруунд суналзах уурганы үзүүрт бий
Үсрэн дэгдэх морины дөрвөн туурайд бий
Bagi said…
Би өөртэй чинь нэг юман дээр даан ч санал бодол нийлэхгүй нь дээ. Яруу найраг бол нийгмийн муу сайныг гаргаж бичих зэвсэг байх ёсгүй гэсэн чинь юу гэсэн үг вэ? Энэ бол урлаг, эрт орой хэзээ ч гэсэн урлаг бол нийгмийн муу муухай сайн сайхныг харуулж ирсэн урлагийн хүмүүсийн зэвсэг байсан. Энэ уран бүтээлч хүнд өөрт нь байгаа энэ зэвсгээрээ ард түмэндээ үнэн мөнийг ухааруулах гэж бичсэн шүлгүүд уянгалаг яруу биш ч гэсэн ухаанд нь хүрч чадсан, хүрч чадаагүй ч хүмүүс бий. Урлаг гэдэг зөвхөн яруу сайхан гоо үзэмжтэй байна гэдэг бол ташаа ойлголт гэж би боддог. Чойномын үүх түүх, өв уламжлал, соёлоо замхран үгүй болж байгааг хараад шүлгэлэн бичсэн хатуу үгтэй ч яруу магтаалтай сайхан шүлгүүд байдаг. Зөвхөн хар бараан өдрүүдийхээ өнгөөр бичсэн шүлгүүд нь энэ хүнийг ямар яруу найрагч болохыг тодорхойлохгүй болов уу. Харин энэ хүний шүлэг хүний сэтгэлд хүрч үлдэж чадсан уу гэдэг л тодорхойлж чадна.
Anonymous said…
yruu nairagch gej ymar hun baidgiin arai olzii togs galsansuh uu ted shulegch yruu nairagch bish tsass tsoolj togloj bga huuhduud kkkk shdee
Anonymous said…
Зөв. Маш зөв шүүмж байна. Яруу найраг цэвэр тунгалаг мэдрэмж болохоос биш, цэцэн үгийн цуглуулга биш. Чи шүүь Батсууриа!
Anonymous said…
This comment has been removed by a blog administrator.
Anonymous said…
This comment has been removed by a blog administrator.
Munkh said…
Choinom gedeg hunii shuleg ard olond taalagdsaar irsiin, taaldagdaj ch bgaa, taalagdsaar ch bh bolno.Magadgui ta bid uzeegui ter ueiin ih daramt shahaltiin dundaas ene shulguud tursun bh.Tuhain ued har baraan amidral dund Choinom guain shuleg humuusd uneniig uhaaruulaj noirnoos sereeh honh bolson gej bodoj bna.
khilengal Gal said…
This comment has been removed by the author.
Navi said…
Ёстой загатнасан газар маажлаа. Би Чойномын нэг хэсэг мандан бадрахаар нь "Сүмтэй будрын чулуу" шүлгийг нь авч уншсан юм. Тэрнээс одоо сэтгэлд хүрч үлдсэн нь Монгол билүү тэр шүлгийг зарим бадаг нь л байна. Ер нь бол Инжинаашын хэлдгээр "хүний сэтгэлийг хөдөлгөх" чадваргүй л шүлэгнүүд байна лээ. Гэхдээ яахав, хүрэх хүндээ хүрч, үнэлэгдэх хүндээ үнэлэгдсэн байх даа. Заавал яруу найраг гэхээр бүгдийг яруу сайхнаар илэрхийлэх ч ёстой биш байж болно гэж би бодож байна. Магадгүй яг таг бичих нь бас нэг төрөл ч байгаад хүрэх хүндээ хүрдэг ч байж болно ш дээ.
Bagi said…
Ер нь бодохнээ яруу найрагийг зөвхөн үгийн сайхнаар үнэлэх нь хүний сайн мууг өмссөн хувцас зүүсэн зүүлтээр нь шинжихтэй ижилхэн ч юм шиг. Тийм болхоор өөрийн бодол өөртөө зөв гэгчээр энэ хүний бичсэн зүйл ганц хүний бодол төдий л юм даа. Харин үүндээ дэндүү ахадсан гарчиг өгчихөж дээ.
Ээ,чааваас чи ядаж Уран сайхны шүүмжлэлийн талаар хэдэн өгүүлбэр харчихааж толиноос ч болов. Гарчиг энэ тэр яриад...Тэгээд ч хашилтанд хийсэн байгаа биз дээ. Үгийн сайн муугаар биш, үгийг урлах сайн муугийн талаар яригдаж байна гэдгийг ойгоорой.
love said…
чамтай хэзээ нэгэн цагт тааарвал шийтгэл гэсгээлийг чинь заавал хүртээнэ дээ. Чи хэзэээ ч хэнэд жил ном уншсан ч хүний тодооод ертөнцлүү өнгийж чадхааргүй Мэнгэрсэн толгойт байна даа. Алийшүүү ац минь
Я.Баяраа said…
Яахнуу дээ. Муу Чойномоор оролдож.

Бардуудууд хэзээ л сайн нэртэй байлаа. Гэвч хүн чанар, мөн чанарын шүүлтүүрт тунаж үлдэх нь үнэн билээ.
Jamtsaa said…
Ugui blsn hoino n ch amid meteer haritsh n uran buteelch hund hamgin tom hundtgel gj haanas unshla da
Мөнхбат said…
За Энэ нэг Чойдогжамц гэдэг нөхөр гэнэт гарч ирээд талархаж уншдаг коммуны үеийн зориг зүрхтэй яруу найрагч Чойномын шүлгүүдийг маань ээлж дараалан муулан бичиж, судалгаа хүртэл хийжээ. Одоо үед хүмүүс нэгнийгээ уландаа гишгэж түүний дээр бүжиглэж байж алдар нэрд гарахыг боддог болж дээ. Тэр үед яг ямар үйл явдал болж байсан, нийгэм улс төр ямар байсныг номноос зурагтаас өөрөөр мэдэхгүй, мөн өөрийн төсөөллөөс өөр юу ч үгүй хүмүүс ийм юм яриад хүнийг элдвээр гутаан доромжилж судалгаа нтр гээд нийтлээд байх нь үнэхээр зохисгүй хэрэг шиг санагддаг. Чойдогжамцаа мань чинь чамд нэг юмыг хэлье. Чамайг их юм уншсан гэж мэдэж байна л даа. Гэхдээ Чи үнэхээр энэ хүнийг ойлгохгүй байгаа бол чи бол яруу найргийн шүүмж бичих нь бүү хэл судалгаа бичих ч өдий байна даа. Судалгаа хийдэг наад захын мэдэгдэхүүнээ гаргаагүй, чиний бичсэн энэ зүйлийг шүүмж гэж хэлэхийн ч арга алга даа. Мөн дээхэн үеийн зохиолчдын талаар бодож бичиж байгаа бол манайхаас утга зохиолын хувьд хувь дээгүүр Оросын зохиолчдыг аваад үз. Пушкин, Лермонтов, Гоголь хэн нь тэр үеийнхээ нийгмийн болохгүй бүтэхгүй зүйлийг шүлэглээгүй юм бэ? Хэн нь тэгж яруу найргийг гоо сайхан байх ёстой гэж тунхаглав? Би өдий болтол олж үзсэнгүй ээ. Яахав чам шиг сургуульд нь сураагүй ч чамаасаа дутахааргүй л уншсан гэж бодож байна. Судалгааг үнэн дээр суурьлаж бичдэг гэдгийг дахин дахин хэлье дээ. Тэр үнэнгээ иймэрхүү шалихгүй зүйлээр нотлоод доктор болуул нээрээ л чадаж байгаа юманд арга алга даа. Гэхдээ л чиний бүтээсэн бүтээл, чиний зохиосон шүлэг чинь амьдралын баялаг байхгүй хоосон зүйлээр дүүрэн гоо сайхантай байна гэдгийг мэдэхийн сайнаар мэдлээ. Тэр хоосноо гаргасаны ч хэрэггүй юм бишүү? бүгд айж зугатах бус уу? Хүмүүсийг буцааж амьдралгүй хөгийн шүлгүүдээрээ утаж, амьдралын гашуун үнэнгийг хүмүүст мэдрүүлэхгүй хүнийг нэг л хэв маягт барих хүсэлтэй улс төрчидийн гар хөл болно гэдэгт чинь итгэлтэй байна. Эцэст нь хэлэхэд чи өөрийн үзэл бодолдоо ардчилал хийх шаардлагатай болжээ.
Махчин said…
Энэ дээдэх нөхөр уншсан юмныхаа учрыг олж хуцаасай. Чойдогжамцад ямар хамаа байхав дээ. Батсуурь гэдэг нөхөр бичсэн байхад... Чойдог бол одоо сургуульд нь сурч байгаа бас ч үгүй шүүмж бичдэг л залуу шүү дээ Чойномын тухай юм бичээ ч үгүй байх Харин энэ дээдэх эргүү шүлэг ч гэх шиг Чойдог шүлэг бичээгүй байхаа, бас ардчилал гэнүү соц үеийн маланцар чинь ийм юмнуудыг хужаа уруу маханд тушаахсан
Anonymous said…
Батсууриа чи чойномыг шүүмжлэх болоогүй шүү, балчирдана, цаг үедээ болоод одоо амьд байгаа бүтээлийг нь чи мэтийн мал шүүмжилдэггүй юм. чойдогжамц ч билүү, балдар ч билүү та нар бас батсуурьтай санал нийлээд байдаг мал уу, тийм олигтой юм бол одоо үеийнхэнд бичиж байгаа шүүмжнээс чинь олигтой юм харагдахгүй л байна шүү, шүүмж гэдэг хувь хүний муйхар, мухар ойлголт биш, нийтэд зориулсан үндэслэлтэй, үндэстэй бүтээл юм бишүү. Өчүүхэн гөлөгнүүд, алдарт шүүмжлэгчийн нэр төр мөрөөдөөд байгаамуу яаж байгаан.......
Шүүмжлэгч said…
Батсууриа миний дүү больж үз, эгч нь чамайг шүүмжлэг болсоныг мэдэхгүй юм байна, үхсэн хойно чинь шүүмж чинь алдарт хүрч магадгүй.
bird said…
хилэн галааа хоёулаа цуг нулимья... түй түй түй... хкхкхкхкхк... түй муу өгөр
Anonymous said…
khilen gal, bird хоёртой нэгдэж цуг нулимья, өөрийгөө ихэд бодсон өчүүхэн батсуурийг нулимья, түййййййййййй
AA said…
Choinomiin shulguudiig ni harahad neeree muu yum bish uu? Iim shulguudiid omoordog hun bol harin ooroo hen be? Hen bichsen ni hend hamaatai yum. Yaruu nairag l saijirj baival boloo bishuu nulimdag shulsnuudee
Хилэн гал said…
тэр дээдэх эгч гэж одоо ямар, авгай вэ? юу мэддэг болоод ингэнэ вэ? илжирхий бөгс чинь
bird said…
Нээрээ тэр одоо өөрийгөө хэний эгч гэж бодоо өмхий лалар чинь таван ном уншаад дараа эгч болоосой Чойномын эгч юм уу гичий чинь
Бадарч said…
Ээ өгөр толгой Чойном чи юунд ийм тэнэг шүлгүүд бичсэн юм бэ
Бэрдгал said…
Bird Хилэн галд шатна даа
moo said…
жинхэнэ шүлэг гэж чухам ямар шүлэг байдаг юм бэ? энэ асуултанд чойномыг сөнөөж буй хүмүүс хариулбал их сайн байна.
unshigch said…
shvvmjlegch boloh hetsv bololtoi...
Шүлэгч said…
Жинхэнэ шүлэгт утга төвлөрдөггүй, уриалсан, шүүмжилсэн, магтсан, гэх мэт санаа байдаггүй, за тэгээд мэдрэмж л чухал даа.
Моооооооо said…
Жинхэнэ шүлэг бол тасаг бусаг мэдрэмжийн элтсүүд, ба тархи зүрхэнд мэдрэмж төрүүлэн хэзээ хойно утга мэт болон санагдах уянга, юун яасан Чойном, Чойномыг яруу найрагт хамаатуулж ярина гэдэг бол шүүмжилсэн хүний ч түүнийг өмгөөлж байгаа хүний ч мэдрэмжийг харуулж байна Чойномыг зүгээр л март тийм юмыг яруу найрагт огт ойртуулж болохгүй, Чойномын бузар булай шүлэг нэртэй толгой холбосон үгсийг март....
khilengal Gal said…
This comment has been removed by the author.
khilengal Gal said…
This comment has been removed by the author.
Bird said…
Иймэрхүү өнгө аясаар сэтгэгдэл үлдээх суурийг тавьж өгсөн хүн нь Хилэн гал хэмээх сүржин нэрт даржин гөлөг чи шүү дээ. Нулимах шүлсдэхдээ чи сайн биз дээ тэгээд одоо юу юу гээд гоншигноод байгаа юм бэ? Энэнд админ ямар хамаа байна? Чойномтойгоо таарсан Өлөн гал чинь
Өлөн гал said…
Энэ Хилэн гал гэгч ямар зураг тавиа вэ??? Арай нөгөө юуны зураг... за за орхи цаашаа өдөр унасан мах авдаггүй юм...
Anonymous said…
Энэ хүний шүүмж гэж нэрлэсэн бантанг уншлаа. Р.Чойном бараг энэ хүнд зориулж "Охиндоо бичсэн захидал" шүлгийг бичжээ гэж хэлэхэл буруудахгүй болов уу. Хүнийг муулах гээд үндэстнээ доош нь хийдэг, Р.Чойномыг доош нь хийх гээд Монголын яруу найргийг муулдэг энэ мэт эрүүл бус үзэгдлээс монголчууд бид салах ёстой. Өөрийгөө ухаантай гэж бодоод энэ зүйлийг бичсэн бол монголын яруу найрагчид ичих байх. Шүүмжлэхийг доош нь хийх гэж ойлгодог бол ном унш, бас дахин унш, мэдлэг цоорхой хүнээс ийм мэт зүйл гардгийг жишээ энэ, бас хар гай энэ. Францын гүн ухаанч Жан жак Руссо "Эрх чөлөө гэдэг бол хүссэн бүхнээ хийхэд бус хүсээгүй бүхнээ хийх албагүйд оршино" гэж эрх чөлөөний нэг үнэт зүйлийг тодорхойлсон байдаг. Батсууриа би чамд нэг зүйл хэлье Эрх чөлөөгөө олж эрхэл.
Мойном said…
За одоо энэ эрх чөлөө ярьсан мал юу вэ? Хаанаас гарч ирсэн эргүү вэ чи чулуу шидэхээр уул чинь л том болно шүү дээ, ном унш ч гэх шиг өөрөө юу бичээ вэ? Чойномоосоо дор мах чинь холоо очиж хуцдаа чи өлөн гөлөг минь
Балаа said…
Манайхаан Чойном гэж тэнэг шүлэгтэй сармагчингийн талаар одоо маргахаа болих юм биш үү
Мандуулдагхааан said…
Чойном гэж нэг нөхөр хэдэн онд ч юмбдээ байж л дээ. Тэгээд яахав баахан архи уугаааал, хүүхэн эргүүлээээл, хэнд ч хэрэггүй тэнэг, шүүмжилсэн, уриалсан, хэрэлдсэн, гудамжны, бохир, заваан, завхай, зайдан, муу, муухай, хөгийн, новшийн, ер нь тэгээд яруу найрагт ямар ч хамаагүй бааааааахан шүлэг нэртэй толгой холбосон үг сараачааал охиндоо хэлэх зөвлөгөө энэ тэр гэээл баас шээс шиг юмнууд бичэээл биз. Харин нийгэмтэйгээ бол үзэлцсэн байхааа. Даанч яруу найргаар нийгэмтэйгээ үзэлцдэг феодализмын үе одоо өнгөрсөөөөөн, өнгөрсөн, өнгөрсөн Чойномтонгууууудаааа та мандах болтугайййййаааайайаайаайайа
Урлагмаа said…
Чойномыг муулсандаа биш, доош нь хийсэндээ ч биш ер нь Чойномын яруу найргаар яруу найргийн жишиж ойлгож болохгүй гэдгийг хэлсэн дээ л үнэ цэнэтэй шүүмж болж, үхсэн байх нь хамаагүй яруу найрагчийн шүлгүүдийн тухай өнөөдөр маргаж байна гэдэг чинь яруу найргаа л чанартай байлгая гэсэн үг шүү дээ, Д.Нацагдоржийг үхснээс нь хойш л үнэлээ биздээ өөр өчнөөн найрагчийг үхсэн хойно нь л үнэлсэн юм даа урлагийн ертөнц
Чой said…
Чойном яах вэ наана чинь Чойдог гэж нэг агуу амьтан төрөөд байна шүү
Чооооойййййй said…
Чойдог бол Чойдог, Чойномын үед төрсөн бол яах байсан бол
Лхагва said…
За даа Чойном шиг агуу амьтныг ингэж хэлээд ч юу л болдог болдоо үүнийгээ сайн бодож хийсэн юм байгаа биздээ та нар, дараа нь гарах хариуцлагыг та нар хүлээнэ шүү
Жиргээч said…
Үхсэн хойноо Чойномын шүлэг гэж нээрээ ийм хөгийн юмнууд байсиймуу нүд нээгдэх шиг боллоо Бусад нэр хүндтэй хүмүүсийг ч гэсэн ингэж өөр талаас бичээд өгөөсэй
Anonymous said…
Komment bichsen nuhded helehed: Choimomiig het sailj muulah bish, boditoor harah heregtei. Deerh shuumj bol boditoi l bn!
tugsuu said…
Архангайн багшийн ТМС төгссөн аугаа их шүүмж бичигч гуай та тогтож ажаа.

Чойномыг зүгээр нэг шүлэгч байсан гэж бүү андуур!!! Тэр бол цаг үеэ түрүүлж харсан агуу сэтгэгч байсымаа.
Урлаг нь байнуу юу нь байна, хамгийн гол юм бол хүлээн зөвшөөрөгдөх, чиний тэр "Яруу сайхан, уянгалагууд" -аас чинь хэдийг нь ирээдүйд дурсах бол?

Эцсийн эцэст хамгийн сайн шүүгч бол цаг хугацаа, хэн нь мартагдаж хэн нь мөнхөрхийг тэр л мэднэ.

чамд бас надад зориулж үлдээсэн Чойном агсаны захиасыг сануулая, сайн унш, бод.

...Насаар ахмад бүхнийг юм мэдэхгүй гэж
Надаас л соёл иргэншил эхэлж байна гэж
Энэ үеийн минь олон олон залуу хүн шиг
Эргүүтэж та нарын үе бас алдах болов уу
Хонгор охин минь чи мэдтүгэй
Хорин нэгдүгээр зуун та бодтугай
Хожмын та нарын бие, хувцас хоёр чинь шинэ боловч
Хорвоо, оюун ухаан хоёр шинэ биш шүү
Эргэх цагаар хувцас, загвар хоёр хуучирдаг
Эрдэм чадал, хүний ухаан хоёр хэзээ ч хуучирдаггүй
Энэ бидний үед учрыг нь олохгүй олон нээлтийг
Эрт балрын хүн төрөлхтөн үлдээсэн юм шүү
Магадгүй та нарын үйлээ үзэж нээх зарим зүйлийг
Манай үед хэн нэгэн чимээгүйхэн нээж байсан ч байж болох юм
Гагцхүү энүүнийг та нартаа захиж
Гарыг чинь эл захидлаар
Ренчиний Чойном атгав.

Àõ said…
Õººðõèé ÿìàð öàã ¿åèéã ò¿ð¿¿ëæ õàðàà âý? ßðóó íàéðàãò ÿìàð õàìààã¿é àðõè÷èí...
Õóéõ said…
Òºãñºº ãýíý ¿¿? òºìñºã ãýíý ¿¿? ýíý îäîî þó ìýäýæ õóöàâ?
Huih said…
Tugsuu gene uu? Tumsug gene uu? Ene erguu odoo yu gej hutsaad baina aa? Bitgii Choinomtood bai malaa
Togstomsog said…
Tomsog gegch golog ta togt togt Oortoo zoriulsan geed baigaa ene teneg shulgentseree tseejleed yvj bai Medev uu chi. Yag cham shig yumand taarsan shulgentser baina ha hahaaaahaaaa hahaj uhlee ...
төгцөг төмсөг төгсөө said…
Эшшшш ишшшш муу Чойном ийм хөгийн амьтан байсан юм уу
Unknown said…
Энэ чойномыг муулж байгаа гарууд номыг ядаж бүтэн үншиж үзсэн юмуудаа. Өрөвдөлтэй л байна даа хэлэх ч үг алга. Тухайн үеийн нийгмийн тийм хар барааныг зориготой хэлж байсан шүү дээ. Бодоод үзэлдээ Чингис гэж хэлж ярьж болдоггүй үед чингисийн тухай өвөг дээдсийнхээ тухай ямар зоригтой хэлж байсныг уншиж ч үзээгүй байлгүй дээ.
хэрүү said…
Яруу найраг хэлж чадахгүй байгааг хэлдэг хэрүүл гэж үү тэгвэл сайн хэрүүлч бол сайхан л юм байна даа ха ха хахахаха өрөвдөлтэй юм
хөлдүүс Наранцэцэг said…
Чойном Ленин багшийн тухай Гал мор ин цаг гэдэг эрхин сонет бичиж байсан ер нь л цаг үеийн шүлэгч, архичин, орох оронгүй тэнүүлчин, хүүхэнчин, найзынхаа авгайг хүртэл салгаж авч байсан хүн чанаргүй, цагаандаа гарсан, увайгүй хүн байсан гэж энгийн хүмүүс ярьдаг, харин өөрөөс нь хуулж санааг нь хулгайлж байсан сүрэнжав мэтийнхэн нь болохоор магтдаг, за тэгээд тэр бол угаасаа яруу найрагч биш, түүнийг өнөөдөр өмгөөлж байгаа хүн бол өөрийнхөө мэдрэмжгүй хөлдүү толгойтой, таг битүү ямар ч нүхгүй ер нь уран зохиолд алхам ч ойртуулж болохгүй амьтан хүн биш гэдгээ л харуулж байгаа юм л даа. наранцэцэг ч гэнэ үү, болорхүү ч гэнүү охин ч гэнэүү тэр бол хөлдүү л амьтан байна хөөрхий ийм хүмүүсийг... болдог бол шүү дээ
Анхаа said…
Өнөөдөр Чойномын сан байгуулж номыг нь зарж, шүлгийг нь уншиж тав гурван бор юм зулгаадаг хүмүүс бий болсон нь үнэн шүү дээ. Тэр хүмүүс Чойномынхоо ийм тэнэг шүлгүүдийг мэддэг болов уу? Хэлээд өгөхсөн
Anonymous said…
илжигний чихэнд....
Нн said…
Илжигний чихэнд яасан гэнэээ?
Anonymous said…
Манайхаан одоо тэнэг шүлэгтэй энэ архичингийн тухай мартсан дээр байхаа муу муухайг нь мэдлээ, харлаа, итгэлээ болоо биз дээ...
Anonymous said…
Жинхэнэ шүүмж, жинхэнэ мэдрэмж бас жинхэнэ зориг гэж үүнийг л хэлнэ. Энэ бичвэрийн цаана монголын уран зохиолыг шинэ үе үрүү хөтөлж аваачих бяр чадал, боломж, мэдлэг, их шуурганы өмнөх нүргээн, өмнөтгөл мэдрэгдэж байна даа их юм аа том юм. Аргагүй л Энхбаяраар эхлэл тавиулж, Галаагаар хөтлүүлсэн хүний мөн чанар харагдаж байна, манай уран зохиолд нэг ийм хүн хэрэгтэй байсан юм аа, Батсуурь чамайг магтая, харин битгий биеэ тоогоорой гөлөг өө...
Anonymous said…
За энэний шүүмжлэгч юу байдгийн Хулан, Галсан, Лхагвасүрэнг хүртэл шүүмжилсэн байна лээ арайчдээ
Юмцаг said…
Хулан энэ тэр одоо юу юм бэ? үхсэн бааснууд яруу найргийг нэр төрийн хэрэгсэл болгосон хог шаарнууд шүүмжлэхи л хэрэгтэй
Тайхоо said…
За Чойном ч яахав өнгөрсөн зүйл харин өнөөдөр түүнийг дуурайх хэрэггүй гэдэг нь бол үнэн шүү дээ, Би харин нэг номыг нь хэвлүүлээд туучихсан л юмдаг, одоо ч болисоон, Номоо хэвлүүлэх залуу найрагч байвал холбогдоорой,
ган said…
Хулан ч яахав сайн муу шүлэгтэй, шалиг завхай явдалтай, байдаг л нэг банзал өмссөн балайдуу яриатай, баахан бор дарсанд дуртай болсон хүүхэн дээ, зарим шүлэг нь сайн, зарим нь муу шүүмжилж байхгүй бол их том зантай, давилуун авгай болоод байгаа юм
Anonymous said…
Aa yayaya bravo galzuu blog olloo. Bayartai bnaa. Buh shuumjtei tani sanaa niilj bna. Viishd vishd (shugeldej bgaam amindaa ) :)) aviyas ireedui bnaa. Dandaa bodogdoj medregddeg hirnee gargaj dugnej bicheh aviyasgui shuumjiig tanij unelj hundetgeh hun olon mash olon baigaad itgeltei baigaarai.
P.s alialagch sosorbaram goy helsii shu yostoi neg baramdaa
P.s.s Manai Arhangaihan argagui mundag yumaa
Unknown said…
Shuumjleh margah hereggui shuu dee. ter ved/shuumj bichigch nuhur/ chi bgad tegeed bas zohiolch nertei yavsan bol odoo chinii ner her garah baisan bol doo. Eniig bichsen nuhur bol hench tanihgui heden kommun nomtoi ter ni bugs archih tsaas boloh baisan bz.
Anonymous said…
Тэр үе ямар хамаа байна өнөөдөр л Чойномыг буруу үнэлээд байгааг хэлсэн юм биш үү? зөв л шүүмж байна даа
Anonymous said…
Шүүмжний хувьд бодох л зүйл бичсэн байна. Гэхдээ яруу найраг гэхээр заавал гоё үгсийг сайхан хэлхсэн байх ёстой гэж хаана хэн хэлсэн юм бэ? Ер нь хүүхэн, архи гэдэг тийм муухай үг үү? Шүүмж бичигч харин найрагчийн шүлгийн онцлог зэргийг яаж олонд ингэж хүрснийг судалвал зүгээр юм уу. Яруу найраг гэдэг зүйлийг их л жижиг өнцөг шалгуураар хардаг бололтой. Заавал хийсвэр гоё үг мөр, заавал уул, ус, аав, ээж, морь мал байх ёстой гэж олон хүн боддог юм шиг байна.
хэн ч биш.... said…
Үнэхээр л Чойномыг шүүмжлэх гэж байгаа бол энэ шүүмж чинь хэтэрхий богино санагдаж байна. Зүгээр л хэдэн шүлгийн мөр хэдэн ширхэг тоо... өөр юу ч байхгүй... Хэтэрхий нэг талаас нь харж бичсэн явцуу шүүмж байна... тэгээд тэр Батсуурь гээд нөхрийг өмөөрөөд байгаа ном унш, ном унш гэцэн бацаанар ямар заваан хэл амтайн бэ пүү... Цагийн сайханд Чойномын шүлгийг уншиж биширч, явж байснаа мартан гөлөгөөр нь дуудаж байгаад үнэхээр уур хүрж байна... Та нар жаахан нас явсан хүмүүс байсан бол арай л өөрөөр ярих байсан байх гэж найдъя....
Anonymous said…
Хахаха бид хэзээ ч Чойном гэдэг соц үеийн архичны шүлгийг уншиж байгаагүй, цагтаа гээд байх юм байхгүй яагаад гэвэл тэр үед бид төрөөгүй байсан юм өнөөдөр Чойномыг сайн гэх хэрэггүй гэснийг л дэмжиж байгаа юм үнэхээр сайн л шүүмж байна шүүдээ яагаад хүлээн зөвшөөрөхгүй өнгөрсөн тэнэг юмнуудтайгаа зууралдана вэ? одоо чинь шинэ үе биздээ
Anonymous said…
Анхнаасаа шүүмжийнхээ criterion |юунд тулгуурлаж, юугаар хэмжүүрлэж| хийхдээ алдаа гаргасан байна.1. Яруу н. -ийн хэлний бүтэц уран сайхн байхаас эхлээд их энгийн байж болно. Чойном тун гүнзгий санааг их энгийн нүднд буух мэт зураглалаар гаргадаг байж. 2.илэрхийлж буй санааны үндсэн дээр яруу н.-ийг хайр дурлалын, философын, эх оронч үзлийн, улс төрийн, ...г.м. ангилдаг нь дэлхийн жишиг. Үүнийг бодолгүй, шүүмж гэдэг үгийг шууд утгаар нь хэрэглэн том эндүүрэл болжээ.
Anonymous said…
Хэхэ юун дээр алдсан гэнэ вэ? Өөрөө тэгээд алдаагүй бичээд өгөр Чойномоо өмөөрөөд гараад ирээч хаха харъя
Unknown said…
he he he ali ert bulshindaa orson huniig shuumjlehees uur hiih ajil alga gej uu. enend neg l mur shuleg bna. heterhii bayan baigal helbert zahiragdah durgui gj.
Нямсүрэн said…
Булшинд орох ямар хамаа байна даа зоригоо тулгаа хоёроо өнөөдөр Чойномоор шалгуур хийх хэрэгггүй л гэсэн байна зөв л байна, Нацагдоржийг, тэр байтугай Хомерийг аль эрт булшинд орсон гээд орхидоггүй биздээ жаахан бодож донгод
Anonymous said…
Маргах шаардлагагүй ээ. Чойном хүссэнээрээ л бичсэн. Унших дуртай нь уншиг, дургүй нь болиг. Өө хайвал хэнээс ч олдоно оо. Яахав Яруу найрагч гэсэн нэрийг зүүлгэхгүй ч байна уу, зүүлгэхийг хүсэхгүй ч байна уу хамаагүй. Энэ хүний шүлгээр дамжуулж ухаарахаа ухаарч, ойлгохоо ойлгож мэдэрч чадсан хүмүүс бас бишгүй л байдаг. Энэ хүн та нарын хүссэн шиг Яруу шүлэглэж чадаагүйдээ биш өөрөө тийм Яруу байхыг хүсээгүйдээ, шүлгээ дураараа л бичсэн. Тэр чигээр нь хайрладаг хүндэлдэг, уншдаг, сонсдог хүмүүс бий. Ийм шүүмж гарлаа гээд бүгд харааж зүхээд нэг ч хүн тоож дурсахгүй үлдэнэ үү, яана уу цаг хугацаа л харуулна биз. Тэгтлээ үхэн хатан харааж муулаад бас хэнд ч хэрэггүй шүү дээ./Энэ комментуудыг ээ, инээдтэй юм/ Түүний шүлгэнд дурладаг хүмүүст энэ бүх шүүмж үнэндээ ч тийм сүртэй хүнд тусна гэж бодохгүй байна. Ямартаа ч түүний цаг үеэсээ арай л илүү түрүүлээд төрчихсөн нь үнэн. Түүнд талархаж явдаг хүмүүс байдаг нь үнэн. Түүний шүлгүүд ийм танхай байгаа нь ч үнэн. Тэглээ гээд яана гэж? Юу өөрчлөгдөнө гэж? Яруу найраг биш, ер нь хэн ч биш гэж хэлэх хүмүүс өчнөөн л байдаг. Би инээгээд л өнгөрдөг. Хамгийн гол нь би түүнээс гайхамшгийг харж суралцаж мэдэрч чадсан. Харин энэ маргаан чинь ямар ч утгагүй.
Anonymous said…
Маргах биш л дээ, Чойномоор яруу найргийн шалгуур тогтоох хэрэггүй л гэж байна ш дээ, Чойномыг шүтэн түүнээс ухаарал авсан гэж хуцдаг, яруу найргийн мэдрэмжгүй юмнуудад энэ хамаагүй л дээ, нийтэд л энэ бол яруу найраг биш шүү л гэж хэлсэн байна зөв л байна
Anonymous said…
yaruu nairag bainuu, shuleg bainuu, uguulel bainuu ene chin zugeer l bidnii angilalshde! gol ni Choinom uurinhuuru baij heleh bichih gesnee l bichsen! Tged nehh lag ch yum shg yaruuu nairag bish mish..,alivaa zuiliig todorhoiloh hereggu, bugd tsag hugatsaa unguruhud huvysan uurchlugdunu. Yaruu nairagch bai, tanhai shuleg ch bai, olond hursen tuhain tsag uyiin setgelgeeg eldviin hachirgu boditoor ilerhiilsen buteeluud shude! Unen zuils l une tsenetei.
Anonymous said…
Аливаа зүйлийг тодорхойлох хэрэггүй гэнэ үү юу гэсэн үг вэ малаа? Юуг тодорхойлохгүйгээр яаж амьдрах юм бэ? бүр сайн, яг үүн шиг үнэн зөв тодорхойлох хэрэгтэй иймэрхүү тэнэг малаас ч дор юмнууд энэ блогийг бүү үз, ялгаж өгөхгүй бол Чойномыг сайн гэж малс олон байна сайхан бичжээ.
Anonymous said…
Сэтгэгдэл бичсэн ихэнх нь нэг хүн бололтой. Тэгээд өөрийн бичсэнээ өөр нэр дээр өмөөрч хэрүүл хийж бусдыг доромжлоод л сууж байдаг. Чойном орж ирж хоолыг нь булаагаад хэцүү байдаг бололтой. Жич: Тэгэж их сүрхий шүүмж, сэтгэгдэл бичих бол өөрийхөө зураг хөрөг, нэрээ бичиж байгаад сэтгэгдэл бичиж доромжлоход яадаг байна аа
Anonymous said…
Батсуурь сайн байна.үнэнд ойр байх ёстой ч яруу тунгалаг тансан үг хэллэг яруу найрагт байх нь зүй болов уу .Чойном бол зүгээр л нийгмийн үзэгдэл шүү дээ.Хатуу хэлэхэд цэцэн архичин
toshiba said…
сайн уу. Баруун монголын түүхийн талаар, халхчуудыг тэд л доош нь хийж эзэн суусан, одоо тэдний үе дуусаж халхууд байр сууриа буцаан авах ёстой гэсэн нэг найраглал байдаг даа. гэхдээ нэрийг нь санахгүй байна. За тэр бол ёстой баруун зүүн монгол гэсэн хэнээрхлийг өдөөсөн, халх ойрдыг хагаралдуулсан шүлэг байсан. Та энийг юу гэж бодож байна. амжилт хүсье. эрүүл шүүмжлэл дэлгэрэх болтугай.
Bayarkhuu said…
Р. Чойном агсанд хир тааруухан шүлгүүд байсан гэдэгтэй Г.Батсуурь шүүмжлэгчтэй санал нэг байна. Ш. Дулмаа гуай ингэж хэлсэн юм гэнэ лээ: "Хичнээн муу яруу найрагчид ч гэсэн нэг сайн шүлэг байдаг" гэдэг шиг хичнээн сайн яруу найрагчид ч муу шүлэг байдаг л байхгүй юу. Харин Р. Чойном агсаныг зүгээр нэг цээжний бангаар бичдэг цэцэн архичин байсан гэж байгаатай нь яагаад ч санал нийлэхгүй нь. Эцсийн эцэст жинхэнэ уран бүтээлч хийе гэснээ, хэлье гэснээ хэн нэгэн шүүмжлэгчийн хэм хэмжээ, үзэл суртал, аль нэг цагийн үеийн хүмүүст тааруулж хийдэггүй л байхгүй юу. Хийчихсэн юм үлдэх эсэхийг нь харин нэг хоёрхон хүн биш нийт ард түмэн шийддэг байлгүй. Монголчууд тэнэг биш шд.
Anonymous said…
choinom bol yaG uneniig bichdeg hvn.Bitgii ataarha,teneg aalz mini
Anonymous said…
өдийг хүртэл сэдэв болоод байнаа гэдэг чинь тэр хүний чадлыг харуулж байгаа хэрэг.
Anonymous said…
Хахахаха батсуурь байна би
Anonymous said…
Шїїмж бичихийг чинь муулах гээгїй, гэхдээ болоогїй байна гэж хэлэх гэсийн. Ээ чааваас даа гэж Эмээ нар хїїхдїїдийг нэг єрєвдєх гэсийн... Зиа тэгэхээр энэ нэгдїгээрт шїїмж биш зїгээр л нэг яриа, 2-рт юм жаахан мэддэг хїмїїс шїїмж бичмээр юм. усанд хєлєє дїрж їзчихээд,сэлж байнаа гэж сэтгэж байгаа хїїхэд адил санагдана. Юуны ємнє Чойном-д хїндэтгэл їзїїлэх хэрэгтэй гэж бодлоо. Энэ Батсуурь гэдэг залуу хэтэрхий нэг талыг нь барьж шїїмжилсэн байна. Чойном-д хичнээн тансаг бичигдсэн мєрїїд байдаг билээ. Тоочоод баршгїй...Муу шїлгїїд ч мундахгїй бии, гэхдээ л...тиймїї! Зїгээр ч нэг шїлэгч биш амьдралын аугаа Философитой хїн...тийм її!
Єєрєє салбартаа хийж бїтээгээд хїлээн зєвшєєрєгдсєн зїйл байна уу? Хоёр їг ч холбож шїлэг бичиж чадахгїй байж юуных нь шїїмж байхав дээ!

.........
Зохиолч Аюурзанатай ойролцоо шїїмж бичих гэж аядаж, тэр чинь чамайг бодвол боловсролтой, цэгцтэй мэдлэгтэй, Чойномыг шїїмжилсэн ч ул суурьтай, сайныг нь сайн мууг нь муу гэж салгаж ялгаж чаддаг хїн. Чамд гэж хэлэхэд хїний сайныг ч гэсэн олж харж шїїмжилж сур ай! Молор-эрдэнэ та 2 арай л молхи "шїїмжилжээ"...одоогоор...
-Жинхэнэ яруу найраг арай ондоо ч /цєєн хїмїїс гадарлах/, амьдралын їнэнээс хаа зайлах юм бэ? Хэт туйлширсан шумуулнууд хаа сайгїй л байх юм даа. Цаашид юм бичих ч цаг завь хїсэл ч алга. Зєв шїїмжил дїї минь.

Мэдэхгїй гэдгээ мэднээ гэж мэргэн Сократ хэлжээ. Бас нэгэн:
Їг їзэл бодол хоёрт битгий итгэ, гагцхїї їйл хэрэгт итгэ-Л.Толстой
Бас нэгэн:
-Насаар ахмад бїхнийг юм мэдэхгїй
Надаас л соёл иргэншил эхэлж байна аа гэж
Энэ бидний їеийн залуус шиг
Эргїїтэж зарим нь алдах болов уу?...
Бурхан чамайг єршєєг...
Anonymous said…
Хүний амьдарлын үнэн, тухайн нийгмийнхээ үнэнийг уран яруу бэлэг танхайгаар үгүүлж чадсан түүхэн хүн гэж боддог. Худал зүйлийг өгөөдөн дэмжигч биш үнэн шударга үгтэй жирийн л монгол эр хүн ш дээ. Батсуурь багш маань арай ядсан шүүж гэдэг юу болохыг харуулж байна даа. Энэ хүний хэлсэн үг, бичсэн шүлэг, хийсэн уран бүтээл нь аль нийгмийн аль ч цаг үед байдаг л зүйл. Энэ хүнийг шүүмжилхийнхээ өмнө өөрийгөө түүний оронд байсан бол гээд бодоод үзвэл элүүдэхгүй биз. Түүний уран бүтээлийг уран зохиолын чөлөөт хэлбэр гэж би хувьдаа үнэлэдэг. Амьдралд сайн, муу хоёр тал гэж бий. Дандаа амьдарлыг сайхнаар харна гэж байхгүй ш дээ.Түүн шиг уран зохиолын төрөлд ягаад Р.Чойномын уран бүтээл шиг хатуу үнэнийг үгүүлсэн шүүмжлэлт хэлбэр байж болохгүй гэж.Уран зохиол гэдэг нь үргэлж яруу төгөлдөр сайхан байхаас гадна үнэн үгүүлж сургамжийг агуулж байх ёстой биш гэж үү?
Anonymous said…
Энэ хүн өөрөө тэр жинхэнэ яруу найргаа уянгалуулан биччихээд хүн шүүмжлээч. Яруу найргийн үндсэн үүрэг нь сэтгэлийн таашаал гэнээ...Амьдралын үнэн, утга санаа, цаг үе нь огт хамаагүй юм байна л даа...
"Жингийн цуваа явж л байдаг. Замын ноход хуцаж л байдаг..."201
Anonymous said…
Үнэн л шүүмшилсэн байна ш дээ... Чойном гуайн шүлгүүдэд ямарваа зүйлийг хүнд зүгээр хэлж байгаа юм шиг л бичсэн байдаг. Харин уран зохиолын талаас авч үзвэл энэ нь шүлэг гэхэд хэцүү юм. Магадгүй тухайн үед хүмүүсийн оюун ухамсар дорой байсан тул тэдэнд хүргэхийн тулд шууд утгаар бичдэг байсан ч байж магадгүй юм. Харин нилээд юм уншиж судалсан мэддэг хүмүүсийн хувьд бол түүний шүлгүүдийг ингэж дүгнэх нь аргагүй. Баримт сайтай маш сайн судалгааны шүүмж болжээ. Танд амжилт хүсэе. Дараагийн шүүмжийг тэсэн ядан хүлээж байна.